سبق ( ادبيات )

سبق ( ادبيات )

(تقدّم يک چيز به يکى از لحاظ‌ها؛ از اسباب تقديم لفظ)

«سبق» به معناي تقدم و قبليت غير رتبي يکى از اسباب تقديم و تأخير بوده و دليل پيش افتادن کلمه‌اى در قرآن از کلمه ديگري است. سبق ممکن است زماني باشد و ممکن است غير زماني باشد:

اول: سبق زماني که خود انواعي دارد؛ مانند:

1. سابق بودن در زمان ايجاد يا زمان موجود شدن در خارج؛ مانند:

الف) تقديم شب يا «ليل» بر روز يا «نهار» در((وَآيَةٌ لَّهُمْ اللَّيْلُ نَسْلَخُ مِنْهُ النَّهَارَ))(يس// 37) ؛

ب) تقديم ظلمات بر نور، آدم بر نوح، نوح بر ابراهيم، و فرشتگان بر بشر.

2. سابق بودن در زمان وجوب عمل يا تکليف؛ مانند:

الف) تقديم «رکوع» بر «سجود» در (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَاسْجُدُوا)((حج// 77) ؛ )

ب) تقديم شستن «صورت» بر «دست» در (فاغْسِلُواْ وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ… )((مائده// 6) . )

3. سابق بودن زمان نزول؛ مانند: تقديم «صحف ابراهيم (ع) » بر «صحف موسى (ع) » در((صُحُفِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى))(أعلى// 19) .

دوم: سبق غير زماني، همچون: سبق بالذات مانند سبق اعداد بر يکديگر، مانند سبق عدديک بر دو و يا عدد شش بر هفت.

ناگفته نماند که در برخي منابع (همچون زرکشي در البرهان) تقدم بالذات را نوع مستقلي از اسباب تقديم وتاخير بشمار آورده‌اند.