سببيت

سببيت

(تقدّم و تأخر رتبى بين دو چيز؛ از عوامل تقديم يا تأخير لفظ)

يکي از عوامل تقديم وتاخير ميان الفاظ قرآن، تقديم و تاخير به سببيت و عليت (تقدم بالعلّيه) است، بدين معنا که گاهى در قرآن کريم لفظى که سببيت براي تحقق مفهوم لفظي ديگر دارد بر مسبّبِ خود ـ به لحاظ اين که سبب و علت تامه بر مسبب خود تقدّم رتبى دارد و نه تقدم زماني ـ مقدم مى‌شود تا کلام زيبا و بليغ شود؛ مانند:

1. تقديم «عبادت» بر «استعانت» در((إِيَّاكَ نَعْبُدُ وإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ))(فاتحه// 5) ؛ زيرا «عبادت» سبب حصول «اعانت» است.

2. مقدم شدن «توبه» بر «طهارت» در (إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ)((بقره// 222) ؛ زيرا «توبه» سبب حصول «طهارت» و پاکيزگى نفس است. )

3. تقديم «إفک» بر «إثم» در آيه (وَيْلٌ لِّكُلِّ أَفَّاكٍ أَثِيمٍ) (جاثيه// 7) ؛ زيرا «إفک» سبب «إثم» است.

4. تقديم «العزيز» بر «الحکيم» در آيه((إِنَّكَ أَنتَ العَزِيزُ الحَكِيمُ))(بقره// 129) ؛ چون خداوند عزيز و قدرتمند است، حکم صادر مى‌کند؛ پس «قدرت» سبب «حکم» و دستور است.

5. تقديم «العليم» بر «الحکيم» در آيه((إِنَّكَ أَنتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ))(بقره// 32) ؛ چون «اتقان و احکام» ناشى از «علم» است.