روايات شأن نزول

احاديث اسباب نزول

(روايات شأن نزول)

(احاديث مربوط به رخدادهاى زمينه‌ساز نزول آيه)

احاديث اسباب نزول، احاديثى هستند که سبب نزول آيات را يادآور شده‌اند. اسباب نزول در حقيقت همان رخدادهاى خارجى زمينه‌ساز نزول آيات قرآن است، و تنها راه آگاهى از چنين اسباب و زمينه‌هايى، گزارش‌هاى شاهدان عينى آن عصر است؛ لذا تنها منبع معتبر براى آگاهى از اسباب نزول، همان «احاديث اسباب نزول» است. با اين که در کتاب‌هاى روايى و تفسيرى شيعه، روايات و احاديث اسباب نزول ذکر شده‌اند؛ اما عمده احاديث موجود در اين باب، از منابع اهل‌سنّت نقل شده است. على‌رغم تلاش فراوان محققان و اهميت فوق العاده اين احاديث در کشف معانى قرآن، متأسفانه امروزه از سبب نزول بسيارى از آيات آگاه نيستيم. و نيز بسيارى از روايات موجود، نه از نظر سند قابل اعتمادند و نه از نظر محتوا؛ تا جايى که اين سخن نزد اهل تحقيق به مثابه يک «اصل» پذيرفته شده است که: «احاديث مربوط به جنگ‌ها (مغازي) و فتنه‌ها (ملاحم) ريشه و پايه‌اى ندارند».

در اين ميان، نبايد از نقش ويرانگر دو عامل يعنى «منع تدوين احاديث تا نود سال پس از رحلت پيامبر (ص) » و «انگيزه‌هاى نيرومند سياسى و غيرسياسى جعل و تحريف در احاديث اسباب نزول» غافل شد. از اين رو، محققان براى بازشناسى احاديث معتبر از غيرمعتبر، ملاک‌هايى ذکر کرده‌اند، که مهم‌ترين و کارآمدترين ملاک در اينجا آن است که روايت مأثور، صرف‌نظر از اسناد آن بتواند به خوبى نقاط ابهام و سؤال‌برانگيز آيه را توضيح دهد و در عين حال محتواى آن با بديهيات عقل و دين مخالف نباشد.