اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 2300
دبابيج قرآن
سوره آلعمران
(دبابيج قرآن)
(سومين سوره قرآن)
عِمران پدر حضرت مريم بود. عمران و همسرش
به همراه حضرت مريم (ع) و حضرت عيسى (ع) خاندان عمران يا آل عمران را تشکيل
ميدهند. در آيه 33 سوره آلعمران آمده: «خداوند؛ آدم و آلابراهيم
و آلعمران را بر جهانيان برگزيد». نام سوره از همين آيه گرفته شده است؛ گفته شده اين
سوره در تورات طيبه ناميده شده است.
گفته شده: اين سوره وقتى به رسول خدا (ص) نازل شده كه تا حدودى دعوتش جا
افتاده بود؛ زيرا در بين آياتش، هم سخنى از جنگ احد، و واقعه مباهله و نفرين كردن با
نصاراى نجران، و يادى از كارهاي يهود ديده مىشود و هم تحريكى نسبت به مشركين است.
و نيز مسلمانان را به صبر مىخواند، و دستور مىدهد تا يكديگر را به صبر سفارش كنند،
و دست به دست يكديگر داده وحدتى تشكيل دهند. همه اينها مؤيد اين معنا است كه سوره مورد
بحث، در روزگارى نازل شده كه مسلمانان، مبتلا به دفاع از حوزه دين بودند، دفاعى كه
براى آن، همه قوا و اركان خود را بسيج كرده بودند.
از يك طرف در اثر فتنهجوئيهاى يهود و نصارا در داخل جمعيت خود، با درگيريها
و فتنه و آشوبها روبرو بودند، فتنههايى كه تشكل آنان را سست مىكرد، بايد براى خاموش
كردن آشوبهاى آنان قسمت عمدهاى از وقت خود را صرف احتجاج و بگومگوى با آنان كنند،
و از سوى ديگر با مشركين درگير بودند، و بايد با آنها بجنگند، و هميشه در حال آماده
باش بوده و لحظهاى امنيت نداشته باشند، چون در آن ايام اسلام در حال انتشار بوده و
آوازهاش همه جا را پر كرده بود، و مردم دنيا چه يهودش و چه مسيحيش و چه مشركش همه
عليه اسلام قيام كرده بودند. از پشت سر اين سه طايفه دو امپراطورى بزرگ آن روز دنيا
يعنى روم و ايران و غيره نيز چنگ و دندان نشان مىدادند.
خداى سبحان در اين سوره مؤمنين را به توحيد كلمه خواند ه، تشويقشان ميكند
تا هر چه زودتر يك پارچه شوند، و خود را براى مقابله با دشمنان يعنى يهود و نصارا و
مشركين آماده سازند. و به آنان گوشزد مينمايد که بايد در مقابل ناملايماتى كه مىبينند
صبر كنند، زيرا موقعيتى بس خطرناك دارند، چون دشمنان مشغول جمعآورى نيرو هستند و در
خاموش كردن نور خدا با دست و دهان خود يكدل و يك جهت شدهاند.
افزون بر آن، خداى متعال در اين سوره از حقايق و معارفى كه بشر را به سوى
آنها هدايت فرموده آن مقدارى را كه باعث دلگرمى مؤمنين است يادآور مىشود تا مؤمنين،
هم دلخوش شوند و هم آلودگى شبهات و وساوس شيطانى و تسويلات اهل كتاب از دلهاشان زايل
شود، و هم برايشان روشن گردد كه خداى تعالى هرگز از تدبير ملك خود غافل نبوده، و خلق
او را عاجز نكردهاند، و اگر دين خود را تشريع نموده و جمعى از بندگانش را بسوى آن
دين هدايت نموده، همه بر طبق طريقه و عادت جاريه و سنت دائمى خود بوده، و آن سنت عبارت
است از سنت علل و اسباب پس مؤمن و كافر هم طبق همين سنت علل و اسباب زندگى مىكنند،
يك روز دنيا به كام كافر و روزى ديگر به كام مؤمن است چون دنيا ميدان امتحان است، و
امروز روز عمل و فردا روز جزا است.
ويژگيهاى سوره آلعمران:
1. از سورههاى مدنى است.
2. داراى 199 يا 200 آيه، 3480 يا 3508 کلمه و 14525 يا 14984 حرف است.
3. از جهت نزول، هشتاد و نهمين سوره قرآن است و پس از سوره انفال و پيش
از سوره احزاب نازل شده است.
4. در ترتيب مصحف شريف سومين سوره است؛ و دومين سورهاى است که با حروف
مقطعه آغاز شده است.
5. پنج آيه منسوخ دارد.
محتواى سوره آلعمران:
1. شناخت مردم و جامعه؛
2. جريان ولادت حضرت عيسى و يحيى (ع) ؛
3. يادکرد برخى از غزوات پيامبر اکرم (ص) ؛
4. داستان مباهله؛
5. مقام شهيد و فضيلت جانبازى و شهادت در راه خدا؛
6. مسائل عقيدتي.
نيز ر.ک: اسامى سوره آلعمران.
[1]فيروز آبادي ، محمد بن يعقوب ، 729 -
817ق;بصائرذوى التمييزفى لطائف الكتاب العزيز;جلد1;صفحه 158
[2]سخاوي ، علي بن محمد ، 558-643ق.;جمال
القراء و كمال الاقراء;جلد1;صفحه 437
[3]زرقاني ، محمد عبد العظيم ، 1948- م.;مناهل
العرفان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 201
[4]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه 269و261و194
[5]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 192
[6]حجتي ، محمد باقر ، 1311 -;پژوهشى درتاريخ
قرآن كريم;صفحه (141-315)و106و100
[7]جمعي از محققان;علوم القرآن عندالمفسرين;جلد1;صفحه
317
[8]راميار ، محمود ، 1301 - 1363;تاريخ قرآن;صفحه
583
اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 2300