اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 2137
حسن نسق
حسن نسق
(رعايت بلاغت و انسجام بين جملات متوالى
ِموجود در کلام)
«نََسَق» يعنى نظم و ترتيب، و «حسن نسق» از انواع اسلوب بديعى قرآن است.
خداوند متعالى کلمات را پىدرپى با انسجامى سالم و مستحسن، نه معيوب و مستهجن مىآورد؛
بهصورتى که اگر هر جمله جدا نقل شود، استقلال و معناى آن حفظ مىشود و در چنين حالتى
به مقتضاى بلاغت، جملات با «واو» نسق به هم عطف مىشوند؛ مانند:(( وَقِيلَ يَا أَرْضُ ابْلَعِى مَاءكِ وَيَا سَمَاء
أَقْلِعِى وَغِيضَ الْمَاء وَقُضِيَ الأَمْرُ وَاسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِيِّ وَقِيلَ
بُعْداً لِّلْقَوْمِ الظَّالِمِينَ) ؛ «و گفته شداى زمين آب خود را فرو بر واى آسمان
[از باران] خوددارى كن و آب فرو كاست و فرمان گزارده شده و [كشتى] بر جودى قرار گرفت
و گفته شد مرگ بر قوم ستمكار» (هود// 44) . )
خداوند سبحان سخن را با مهمترين مطلب آغاز کرده است؛ زيرا مقصود، رهايى
اهل کشتى نوح است و اين مقصود جز با برطرف شدن آب از سطح زمين و فرونشستن طوفان حاصل
نمىشود؛ لذا از زمين آغاز کرد و به آن دستور داد آب را ببلعد و چون زمين هرچه هم آب
را ببلعد بدون آن که آسمان از ريزش باز ايستد، خشکى پديد نمىآيد، به آسمان دستور داد
از بارش خوددارى کند و سپس فرمود:((وَقُضِيَ
الأَمْرُ) ؛ يعنى کسانى که هلاکتشان از قلم تقدير گذشته است نابود شدند و کسانى که
نجاتشان مقدر شده بود رهايى يافتند. و لفظ « استوا» بر عدم انحراف و اعوجاج، و جمله
آخر بر اين دلالت دارد که هر کس از ميان رفته است سزاوار نابودى بود، و هيچکس به ناحق
کشته نشده است. )
پيوستگى و ايجاز و زيبايى کلام الهى چنان بود که کلمات مشهور عرب را که
به کعبه آويخته شده بود به پايين آورد. هرگاه کسى کلام فصيح و بليغى مىگفت که ديگران
از آوردن مانندش ناتوان بودند، اهل مکه آن را بر لوحى مىنوشتند و بر کعبه مىآويختند
و به آن سخن افتخار مىکردند و ميان آنان شهرت مىيافت. چون آيه مبارکه((يَا أَرْضُ ابْلَعِي)… )(نازل شد
و آن را شنيدند، بزرگى شأن و شکوه بلاغت و حسن نسق قرآن بر ايشان ظاهر شد و از بيم
رسوايى، شبانه گفتههاى خود را از دور کعبه برداشتند و بردند.)
[1]علوي مقدم ، محمد ، 1311 -;درقلمروبلاغت;صفحه
721
[2]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد3;صفحه 316
[3]خرمشاهي ، بهاء الدين ، 1324 -;دانش نامه
قرآن وقرآن پژوهى;جلد1;صفحه 936
اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 2137