responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 2025

حدود آيات

حدود آيات

(ابتدا و انتهاى هر آيه)

يکى از محورهاى بحث درباره آيات قرآن، اين است که آيا تعيين حدّ ومرزهاي آيات قرآن به‌صورت فعلي، توقيفى و از جانب خداوند متعالي و اعلان پيامبر اکرم (ص) بوده، يا اجتهاد و اظهارنظر شخصى درباره آن جايز است؟ به عبارت ديگر، راه شناسايى آيه قرآن و موارد قطع آن از آيه قبل و بعد چيست؟

دانشمندان علوم قرآنى معتقدند در اين باره راهى جز گفته شارع مقدس نيست، و قياس و رأى و اجتهاد دراين‌باره راه ندارد؛ زيرا اگر مبنا، قياس و رأى بود، شايد ترتيب آيات، به گونه فعلي نمي‌بود؛ به طور مثال (المص) را يک آيه‌ شمرده‌اند؛ ولي نظير آن مثل (المر)(را يک آيه ندانسته‌اند. همچنين)(يس)(را يک آيه دانسته‌اند؛ ولى)(طس) را نه. (حم عسق)(دو آيه و نظير آن مانند)(کهيعص) يک آيه به شمار آمده است.

اينک اين پرسش پيش مى‌آيد که با وجود توقيفى بودن معرفت آيات، چرا ميان دانشمندان درباره برخى کلمات قرآن و همچنين بسيارى از آيات، اختلاف نظر هست؟ مثلاً، ابوعمرو دانى مى‌نويسد: «من در قرآن کلمه‌اى جز مدهامتان نمى‌شناسم که بتوان آن را يک آيه تلقى کرد». و ديگران مى‌نويسند: «کلمات ديگرى در قرآن غير از (مدهامّتان) هم هست که مى‌توان آن‌ها را آيه‌اى از قرآن شمرد؛ مانند: (والنجم) ، (والضحي) ،((والعصر) ، و کلمات و حروف مقطعه قرآن يا فواتح سوره‌ها طبق رأى کسانى که آن‌ها را آيه مستقل دانسته‌اند. )

زمخشرى در پاسخ به اين سؤال و حل مشکل مى‌گويد: «اختلافات مذکور ناشى از اختلاف روايات است». رسول خدا (ص) هنگام تلاوت قرآن، در رأس برخى آيات توقف مى‌کرد تا مردم را به حد و مرز آن‌ها آگاه سازد، و پس از آگاهي مردم از حد و مرز آيات از طريق وقف، پيامبر (ص) همان آيه را به آيه بعد وصل مى‌کرد (چون از نظر مطلب به هم مربوط مى‌شدند) ؛ لذا بعضى از مردم پنداشتند توقف در بعضى آيات، نشانه حد و مرز آن با مابعد آن نيست (لذا در تعداد آيات قرآن اختلاف موجود را مى‌بينيم) . در نتيجه، وجود اين اختلافات، نشانه اجتهاد و رأى و قياس در تعيين حد و مرز آيات نيست.

همين بحث در شناخت حد و مرز هر يک از سوره‌هاى قرآن نيز حارى است و توقيفى بودن حد ومرز سوره‌ها نظر غالب مى‌باشد. زرکشى از ابن‌عربى نقل مى‌کند که رسول خدا درباره آيات و سوره‌ها، حدود آن‌ها را معين کرده، فرموده است: «فاتحةالکتاب هفت آيه، و سوره ملک سى آيه است و». سپس ابن‌عربى به دشواريِ شناخت آيات و سوره‌ها اشاره کرده، مى‌گويد: «شمار آيات سوره‌هاي قرآن از مسائل مشکل قرآن است؛ چون در قرآن انواع و اقسام آيات ديده مى‌شود که برخى بلند و برخى کوتاهند؛ دسته‌اى کاملاً از آيات قبلى خود جدا است، و پاره‌اى از آيات به پايان مطلب خود مى‌رسد، و قسمتى از آيات در اثناي مطلب قطع و از نظر محتوا به آيات بعدى مربوط مى‌شود.

يکى از دلايل توقيفى بودن تعيين حد و مرز سوره‌هاى قرآن اين است که بنابر نقل‌هاى تاريخي، پيامبر (ص) هنگام نزول وحى، يکى از نويسندگان وحى را احضار مى‌کرد و از وى مى‌خواست آيه يا آيات نازل شده را در فلان محل از فلان سوره قرار دهد.


[1]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه (267-270)
[2]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ، 849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 199و104
[3]راميار ، محمود ، 1301 - 1363;تاريخ قرآن;صفحه 551
[4]حجتي ، محمد باقر ، 1311 -;پژوهشى درتاريخ قرآن كريم;صفحه (64-67)
اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 2025
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست