تمكين

تمكين

(زمينه‌سازى براى قرار گرفتن «فاصله» در موضع شايسته خود؛ از فنون بلاغى)

تمکين در لغت به معناى پا برجا کردن و پذيرفتن است، و در اصطلاح بديعى و بلاغى به جمله‌اى مي‌گويند که هر کلمه‌اش در جاى خود قرار گرفته باشد؛ به عبارت ديگر، پيش از فاصله (کلمه يا کلمات پايانى آيه) چنان زمينه‌سازى شود که فاصله در موضع شايسته خود - بدون هيچ ناسازگارى و پيچيدگى - قرار بگيرد و ارتباط و تناسب تامّ با معناى کلّى کلام پيدا کند؛ به طورى که عدم ذکر فاصله سبب اختلاف در معنا و تشويش فهم شود، و اگر گوينده، فاصله را بر زبان نياورد، شنونده به طبع سليم خود، کلام را کامل کند؛ مانند:((لاَّ تُدْرِكُهُ الأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الأَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ))(انعام// 103) .

در اين آيه، لطيف با چيزى که با چشم ديده نمي‌شود سازگار است و خبير با چيزى که درک مي‌شود.

ابن‌ابي‌الاصبع فواصل قرآن را چهار قسم مي‌داند که يکى از آن‌ها تمکين است.