اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 1807
تفسير عقلي
تفسير اجتهادي
(تفسير عقلي)
(تلاش براى کشف
مراد واقعى قرآن با استفاده از معارف عقلى و ادبى، و بدون پيشفرض)
تفسير اجتهادى
(عقلى و درايي) تفسيرى است که با رعايت دو نکته مهم صورت ميگيرد:
1. بعضى از آيات
قرآن، مُبَين آيات ديگر است؛ 2. توجه به احاديث در تفسير قرآن.
در اين نوع تفسير،
مطالب کلامي، فلسفى و علمى براى توضيح بيشتر قرآن به کار ميروند؛ يعنى قرآن به عنوان
اصل، و ديگر معارف عقلى و علمى به عنوان فرع قرار داده ميشوند.
براى اثبات جواز
اينگونه تفسير، به آيات ذيل استناد شده است:
1.((أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى
قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا) ؛ )آيا به آيات قرآن نمىانديشند يا [مگر] بر دلهايشان
قفلهايى نهاده شده است (محمد (ص) // 24) ؛
2.((كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِّيَدَّبَّرُوا
آيَاتِهِ وَلِيَتَذَكَّرَ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ) ؛ )[اين] كتابى مبارك است كه
آن را به سوى تو نازل كردهايم تا در [باره] آيات آن بينديشند و خردمندان پند گيرند
(ص// 29) .
در اين دو آيه،
تدبر در قرآن ترغيب، و از تَرک آن توبيخ شده است. تدبر و اعتبار يک نوع استنباط و اجتهاد
در ظاهر قرآن، و نوعى تفسير به رأى جايز شمرده ميشود.
ادله عقلى و
نقلى ديگرى براى اثبات صحت اينگونه تفسير به رأى اقامه شده است که در اين مختصر، مجال
بازگويى آنها نيست.
برخى منابع،
تفسير به رأى را به دو قسمِ جايز و ممنوع تقسيم کرده و تفسير اجتهادى را همان تفسير
به رأى جايز دانستهاند.