تفسير اشاري

تفسير اشاري

(تفسير با رويکرد تأويلى و مشتمل بر اشارات عرفانى و معنوى)

تفسير اشاري يعنى تأويل آيات قرآن‌کريم برخلاف ظاهر آن‌ها به دليل اقتضاى اشاراتى خفى که براى ارباب سلوک آشکار است؛ به بيان ديگر، تفسيرى است دربرگيرنده تأملات و نکاتى که به ذهن مفسر عارف خطور کرده است. اين تأملات عبارتند از نکات لطيفى که با ظواهر آيات سازگارند؛ گرچه در اين تفسير، آيات برخلاف ظاهرشان تأويل و تفسير مي‌شوند.

علما در جواز اين‌گونه تفسير اختلاف‌نظر دارند؛ دسته‌اى آن را جايز شمرده و عده‌اى با آن مخالفت کرده‌اند. به نظر دسته اوّل اين تفسير با عقل و شرع مخالفتى ندارد؛ بلکه تلاشى است عقلى به‌منظور تعمق در آيات قرآن که براى رشد قوه ايمان و صفاى باطن به انسان کمک مي‌کند. البته براى جواز آن شرايطى ذکر شده است؛ مانند:

1. تفسير، منافى نظم و سياق آيات قرآن نباشد؛

2. شاهد شرعي، اين تفسير را تأييد کند؛

3. شاهدى شرعي، معارض تفسير نباشد؛

4. ادعا نشود که همين مراد آيه است، نه ظاهر.

ذهبى تفسير اشارى را نوعى تفسير صوفيانه مي‌داند و در تفاوت آن با تفسير صوفيانه نظرى مي‌گويد: تفاوت تفسير صوفى اشارى و تفسير صوفى نظرى از دو نظر است:

1. تفسير نظرى صوفى بر مقدماتى علمى استوار است که ابتدا در ذهن صوفى نقش بسته است و تفسير قرآن بر آن‌ها بنا مي‌شود؛ در حالى که تفسير اشارى مقدمات علمى ندارد، بلکه بر نوعى رياضت روحى استوار است.

2. در تفسير صوفى نظري، مفسر اعتقاد دارد که هر چه آيه مي‌گويد، همان معنايى است که او فهميده و آيه بيشتر از اين چيزى در خود ندارد؛ اما تفسير اشارى چنين نيست و مفسر آن‌چه را که خود فهميده، همه مراد آيه نمي‌داند؛ بلکه اعتقاد دارد در آيه، معناى ظاهرى نيز هست که پيش از هر چيز، آن معنا مراد است.

نيز ر.ک: تفاسير اشاري؛ مفسران اشاري.