تفاسير قرن هفتم قمري

تفاسير قرن هفتم قمري

تفسير در قرن هفتم هجرى بيشتر از آراي‌بزرگان گذشته بهره برده و بر نوشته‌هاى آنان مطلبى نيافزوده است. برخى از تفاسير مهم قرن هفتم عبارتند از:

1. خصائص‌الوحي‌المبين فى مناقب اميرالمؤمنين عليه السلام نوشته ابوحسين (ابوزکريا) شمس‌الدين يحيى بن حسن بن حسين بن على بن محمد بن بطريق، معروف به ابن‌بطريق (م 600 ق) که در مناقب اميرمؤمنان (ع) و آيات نازل شده در حق وى نگارش يافته و در سال 1406 ق توسط وزارت ارشاد چاپ شده است.

2. عرائس‌البيان فى حقايق‌القرآن اثر شيخ‌المشايخ صدرالدين ابومحمد روزبهان بن ابى نصر ديلمى فسايى معروف به بقلى شيرازى (552-606 ق)، در دو جلد، به زبان عربى و از قديم‌ترين تفاسير عرفانى قرآن‌کريم است.

3. نهج‌البيان عن کشف معاني‌القرآن تأليف شيخ محمدبن حسن شيبانى (م 640ق) در يک جلد و به زبان عربي. در اين تفسير، روش پيشينيان در استناد به روايات و احاديث لحاظ شده است. نسخه‌اى از آن در کتابخانه آيت‌الله مرعشى در قم موجود است.

4. تفسير خواجه نصيرالدين طوسي، تفسيرى است کلامي-فلسفى که از آن در ديگر تفسيرهاى شيعه نقل شده است. نسخه‌اى از اين اثر نزد سيد بن طاووس موجود بوده است. خواجه، تفسير ديگرى به نام تفسير سوره اخلاص به زبان فارسى و با همان شيوه کلامى - فلسفى دارد.

5. شواهدالقرآن اثر سيد جمال‌الدين ابوالفضائل احمد بن موسى بن جعفر بن محمد بن طاووس حلى (م 673 ق) (برادر کوچکتر سيد بن طاووس) که در دو جلد، به شيوه روايى و به زبان عربى نوشته شده است.

6. الإشارات فى تفسير‌الآيات تأليف نجم‌الدين عبدالله بن محمد اسدى معروف به ابن دايه (م 654ق). مؤلف روش تأويلى را پيش گرفته و مطالب عرفانى عميقى را در تفسير آيه گنجانده است. چند آيه از اول سوره بقره و آيات پس از سوره طور در دست نيست.

7. سعدالسعود للنفوس اثر رضي‌الدين ابوالقاسم على بن موسى بن جعفر بن محمد بن طاووس حلى معروف به سيد بن طاووس (589-664 ق) که امروزه نسخه‌هاى متعددى از اين کتاب در کتابخانه‌هاى ايران، عراق و هندوستان موجود است.

8. الفحص و البيان عن أسرار القرآن به‌قلم جعفر بن حسن بن يحيى بن سعيد حلّي، معروف به محقق حلّى (601-690 ق) که در آن، آيات مربوط به عدل تفسير شده است. تعداد اين آيات به هفتاد آيه مي‌رسد.

9. تفسير سوره فاتحه نوشته محمد بن محمد بن احمد سيف بويکهى (زنده تا سال 652 ق). اين تفسير در يک جلد، به زبان عربى و درباره قواعد ادبى قرآن است.

10. نزول‌القرآن فى شأن أميرالمؤمنين عليه‌السلام تأليف ابوبکر محمد بن مؤمن شيرازى (م 664 ق) که به شيوه روايى نگارش يافته، منقولاتى از آن در کتاب‌هاى متأخر آمده است؛ ولى فعلاً نسخه‌اى از آن در دست نيست.

از تفاسير قرن هفتم اهل‌سنت نيز مي‌توان به نمونه‌هاى ذيل اشاره کرد:

1. مفاتيح الغيب (التفسير الکبير، تفسير فخر رازي)، تأليف محمد بن عمربن حسين رازى (م 603ق)؛

2. رحمة من الرحمان فى تفسير و إشارات القرآن نوشته محيي‌الدين بن عربى (م 638 ق)؛

3. الجامع لأحکام القرآن (تفسير قرطبي)، تأليف ابوعبدالله محمدبن احمد انصارى قرطبى (م 671 ق).

نيز ر.ک: مفسران قرن هفتم.