تفاسير قرن هشتم قمري

تفاسير قرن هشتم قمري

از نيمه دوم قرن هشتم شاهد درخشش آثار تفسيرى شيعى و مطرح شدن احکام شريعت و معارف اسلامى هستيم. روش مفسران اين عصر، تلخيص و حاشيه‌نگارى بر آثار گذشتگان بوده است. در اين قرن بازگشت به احاديث و مأثورات در رشته تفسير آغاز شد و نوع تفاسير شيعه به احاديث نورانى يا مبتنى بر مأثورات و منقولات مزين است. پاره‌اى از تفاسير قرن هشتم هجرى عبارتند از:

1. فتح المنّان فى تفسير القرآن، اثر علامه قطب الدين محمود بن مسعود شيرازى معروف به قطب شيرازى (م 710ق) .

2. مفتاح‌التفاسير تأليف رشيدالدين فضل‌الله همدانى (م 718ق) . تفسيرى است کامل که در تأليف آن از شيوه فلسفى استفاده شده است.

3. السرّ الوجيز فى تفسير الکتاب العزيز نوشته جمال‌الدين ابومنصور حسن (م 726ق) که به شيوه کلامى نگارش يافته و امروزه نسخه‌هاى متعددى از آن در کتابخانه‌هاى جهان موجود است.

4. تأويل‌الآيات به‌قلم کمال الدين عبدالرزاق کاشانى (م 730ق) که بر مذاق اهل عرفان تأليف شده است.

5. مدارج‌السالکين اثر شيخ رکن‌الدين ابوالمکارم احمد (م 736ق) تفسيرى عرفانى است و در قسمت مخطوطات کتابخانه آستان قدس رضوى موجود است.

6. تحفة‌الأشراف فى کشف غوامض‌الکشّاف نوشته سيد عزالدين يحيى بن قاسم فاضل يمنى صنعانى (م 753ق) . که درباره غريب و متشابه قرآن است و مفسر بر مذاق زيديه به تفسير پرداخته است.

7. تفسير القرآن الکريم (تفسير ديلمي) ، به‌قلم شيخ ابومحمد حسن (م 775ق) فرزند ابوالحسن ديلمى از محدثان و متکلمان شيعه. اين تفسير در يک جلد، به زبان عربى و به شيوه‌اى روايى - کلامى است و در تفاسير شيعه از آن نقل شده است.

8. مختصر تفسير على بن ابراهيم قمي اثر شيخ کمال‌الدين عبدالرحمان (م 793ق) . نسخه اصلى اين تفسير به خط مؤلف در قسمت مخطوطات کتابخانه آيت‌الله مرعشى نجفى موجود است.

9. المحيط‌الأعظم و البحر الخضم فى تأويل کتاب الله العزيز المحکم تأليف سيد بهاءالدين حيدر بن على بن حيدر حسينى آملي، معروف به سيد حيدر آملى (م 794ق) . وى تفسيرش را بر مذاق عرفانى خويش استوار ساخته است.

از تفسيرهاى اهل‌سنّت در قرن هشتم هجرى نيز مي‌توان به موارد ذيل اشاره کرد:

1. مدارک التنزيل فى معانى التنزيل (تفسير نسفي) ، تأليف عبدالله بن احمد بن محمود نسفى (م 701 ق) ؛

2. غرائب‌القرآن و رغائب الفرقان نوشته نظام الدين حسن بن محمدبن حسين قمى نيشابورى معروف به نظام اعرج (زنده تا سال 730 ق) ؛

3. التفسير الکبير (تفسير ابن‌تيميه) ، اثر تقي‌الدين ابوالعباس احمد بن عبدالحليم بن‌تيميه حراني؛

4. البحر المحيط فى تفسير القرآن العظيم (تفسير ابن حيان) ، تأليف ابوعبدالله محمدبن يوسف بن على بن يوسف بن حيان اندلسي.

نيز ر.ک: مفسران قرن هشتم.