تفاسير قرن چهارم قمري

تفاسير قرن چهارم قمري

قرن چهارم، قرن شکوفايى دانش و تمدن اسلامى است. در اين قرن، انديشه‌ها در حوزه فرهنگ اسلامى رشد شايسته‌اى داشته و آثار بسيارى در ابعاد مختلف نگاشته شده است.

برخى از تفاسير عالمان شيعه در قرن چهارم هجرى از اين قرارند:

1. تفسير فرات کوفي تأليف ابوالقاسم فرات بن ابراهيم بن فرات کوفى (زنده در 307 ق) . وى روايات را به ترتيب سوره‌ها (با حذف اسناد) گردآورى کرده است.

2. تفسير قمي اثر على بن ابراهيم قمى از کهن‌ترين منابع تفسيرى شيعه که درآن، مجموعه‌اى از روايات تفسيرى امام باقر و صادق (ع) جمع‌آورى شده است.

3. تفسير نوبختي تأليف ابوسهل نوبختى که در يک جلد، به زبان عربى و با شيوه‌اى کلامى نگارش يافته است.

4. جامع‌التأويل لمحکم‌التنزيل نوشته ابومسلم محمد بن بحر اصفهانى (م حدود 322 ق) در چهارده جلد بزرگ. اين کتاب مورد استفاده فراوان شيخ طوسى در تفسير التبيان و فخر رازى در التفسير الکبير بوده است.

5. تفسير ابن‌حجّام نگارش ابوعبدالله محمد بن‌عباس بن مروان معروف به ابن‌حجّام يا ابن ماهيار، به زبان عربي. مؤلف از روايات معصومان (ع) بهره‌هاى فراوانى برده است. اين تفسير در کتاب‌هاى رجالى و فهارس، التفسير‌الکبير نام دارد.

6. تفسير ابن‌بابويه، به‌قلم ابوالحسن على بن حسين بن موسى بابويه قمى (م 329 ق) . اين تفسير روايى است. شيخ طوسى در کتاب الفهرست نام آن را نقل کرده است و اکنون موجود نيست.

7. تفسير ديلمي اثر شيخ ابومحمد حسن بن ابوالحسن ديلمي. مفسر، آيات قرآن‌کريم را با اخبار ائمه معصوم (ع) تفسير کرده است.

8. معانى القرآن يا تفسير صابوني اثر ابوالفضل محمد بن‌احمد بن ابراهيم جعفى کوفي، معروف به صابوني. اين تفسير به شيوه روايى نگارش يافته و به زبان عربى است.

9. تفسير نعماني، اثر ابوعبدالله محمد بن ابراهيم بن جعفر کاتب نعمانى معروف به ابوزينب (م پس از 342 ق) ، به زبان عربي، در يک جلد و به شيوه کلامي.

10. تفسير الجامع‌الکبير (تفسير کبير صدوق) ، تأليف على بن حسين بابويه قمي، به شيوه روايى و به زبان عربي.

از تفاسير اهل‌سنت در قرن چهارم مي‌توان به موارد ذيل اشاره کرد:

1. جامع‌البيان فى تفسيز القرآن اثر محمد بن جرير طبرى (م 310 ق) ؛

2. تفسير القرآن‌العظيم تأليف حافظ ابومحمد عبدالرحمان بن ابي‌حاتم رازى (م 240-327ق) ؛

3. أحکام‌القرآن به‌قلم ابوبکر احمد بن على رازى جصاص (م 370 ق) .

نيز ر.ک: مفسران قرن چهارم.