تعدد سبب نزول در يك آيه

سبب نزول متعدد در يك آيه

(تعدد سبب نزول در يك آيه)

(عواملِ متعددِ دخيل در نزول يک آيه)

گاهى سبب نزول سوره، آيه و يا آياتى از قرآن‌کريم صرفاً يک موضوع نبوده است و عوامل گوناگونى زمينه‌ساز نزول بوده‌اند. البته اين بدان معنا نيست که هر گاه روايات مختلفى دالّ بر سبب نزول ذکر شد، همگى به طور مستقل و يا مجموعاً سبب نزول آيه باشد؛ بلکه وضعيت آن روايات از چند صورت ذيل خارج نيست:

1. هيچ‌کدام در سببيت نزول صراحت نداشته باشند؛ مثلاً هر کدام مى‌گويد آيه درباره فلان موضوع نازل شده است. اين دسته از روايات اساساً بر تفسير حمل مى‌شوند و از احاديث اسباب نزول شمرده نمى‌شوند.

2. يکى يا بعضى از روايات در سبب نزول صراحت داشته باشند. در اين صورت آن روايت يا روايات، احاديث اسباب نزول شمرده مى‌شوند؛ مثل روايات ذيل آيه 223 سوره بقره.

3. همه روايات آشکارا به سبب نزول اشاره کرده‌اند؛ ولى برخى فاقد اعتبار باشد. در چنين موردى روايت يا روايات صحيح را پذيرفته، از روايت يا روايات ديگر صرف‌نظر مى‌کنيم.

4. هر دو روايت يا دو دسته از روايات، صريح و صحيحند؛ امّا يک روايت يا يک دسته از روايات مرجِّح دارند. در اين موارد نيز تنها روايت يا روايات داراى مرجح پذيرفته مي‌شود.

5. همه روايات صريح و صحيح هستند؛ ولى همگى فاقد مرجّحند. در اين صورت اگر محتواى آنها از جهت زمانى به يکديگر نزديک نباشند، حمل بر تعدد نزول مي‌شوند؛ مانند آيه 126 سوره نحل:((وَإِنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُواْ بِمِثْلِ مَا عُوقِبْتُم) . )

و اگر از نظر زمانى به هم نزديک باشند، همگى سببِ نزولِ حکم شمرده مي‌شوند.