آيات مكر الهي

آيات صفت مكر

(آيات مكر الهي)

(آيات نسبت دهنده صفت مکر به خدا)

مکر به معناى تدبير است؛ چه در کار بد باشد و چه در کار خوب. در المفردات فى غريب القرآن و اقرب‌الموارد آمده است: مکر آن است که شخص را با حيله‌اى از مقصودش منصرف کنى. و آن دو نوع است: محمود و مذموم. در مكر محمود، جنبه خوب و پسنديده کار و در مکر مذموم عکس آن مراد است.

قاموس‌اللغة و صحاح جوهري مکر را حيله و خدعه معنا کرده‌اند که البته اين دو کتاب لغت، معناى غالب را در نظر گرفته‌اند.

واژه مکر و مشتقات آن 43 بار در قرآن به کار رفته است که در پنج آيه، صفت مکر به خداوند نسبت داده شده است:

1. آيه 54 سوره آل‌عمران:((وَمَكَرُواْ وَمَكَرَ اللّهُ وَاللّهُ خَيْرُ الْمَاكِرِينَ) ؛ )و [دشمنان] مكر ورزيدند و خدا [در پاسخشان] مكر در ميان آورد و خداوند بهترين مكرانگيزان است.

2. آيه 30 سوره انفال:((وَإِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُواْ لِيُثْبِتُوكَ أَوْ يَقْتُلُوكَ أَوْ يُخْرِجُوكَ وَيَمْكُرُونَ وَيَمْكُرُ اللّهُ وَاللّهُ خَيْرُ الْمَاكِرِينَ) ؛ )و [ياد كن] هنگامى را كه كافران در باره تو نيرنگ مى‌كردند تا تو را به بند كشند يا بكشند يا [از مكه] اخراج كنند و نيرنگ مى‌زدند و خدا تدبير مى‌كرد و خدا بهترين تدبيركنندگان است.

3. آيه 50 سوره نمل:((وَمَكَرُوا مَكْرًا وَمَكَرْنَا مَكْرًا وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ) ؛ )و دست به نيرنگ زدند و [ما نيز] دست به نيرنگ زديم و خبر نداشتند.

4. آيه 21 سوره يونس:((وَإِذَا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً مِّن بَعْدِ ضَرَّاء مَسَّتْهُمْ إِذَا لَهُم مَّكْرٌ فِى آيَاتِنَا قُلِ اللّهُ أَسْرَعُ مَكْرًا إِنَّ رُسُلَنَا يَكْتُبُونَ مَا تَمْكُرُونَ) ؛ )و چون مردم را پس از آسيبى كه به ايشان رسيده است رحمتى بچشانيم بناگاه آنان را در آيات ما نيرنگى است بگو نيرنگ خدا سريع‌تر است در حقيقت فرستادگان [ فرشتگان] ما آنچه نيرنگ مى‌كنيد مى‌نويسند.

5. آيه 42 سوره رعد:((وَقَدْ مَكَرَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ فَلِلّهِ الْمَكْرُ جَمِيعًا...) ؛ )"و به يقين كسانى كه پيش از آنان بودند نيرنگ كردند ولى همه تدبيرها نزد خداست… ".

در آيات 9 سوره بقره و 142 سوره نسا، خدعه و فريب نيز به خداوند نسبت داده شده است كه از دو جهت جنبه ممدوح آن مراد است: اولاً منظور از مکر خدا در اين آيات همان تدبير خداوند و تقديرهايى است که به حرمان و عذاب بدکاران مى‌انجامد، و اين تدبير در مرتبه دوم و پس از مکر بندگان و به مقتضاى عدالت عملى پسنديده است؛ ثانياً، مکر در مقابل مکر، ممدوح است؛ و در اين آيات نيز مکر و حيله خداوند سبحان در مقابل مکر آمده و پسنديده است؛ به عبارت ديگر، خداوند به کسى حيله و خدعه نمى‌کند و کسى را فريب نمى‌دهد؛ زيرا منشأ فريب دادن و حيله کردن، جهل و نقصان است و خداوند سبحان از اين نقايص مبرّا است؛ ولى کسى که از هدايت خداوند روى مى‌گرداند، گرفتار سخط و غضب حق تعالى مى‌شود؛ اين معناى ديگر مکر خدايي است.