اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 1409
تدوين قرآن
جمع قرآن
(تدوين قرآن)
(از بَر کردن
قرآن يا گردآورى همه قرآن به ترتيب و در يک مجموعه)
«جمع قرآن» در منابع علوم قرآنى به چند معنا بهکار
رفته است:
1. به معناى حفظ و بهخاطر سپردن قرآن کريم (جمع
حفظى) ، و به اين دليل به حافظان قرآن «جمّاع قرآن» (گردآورندگان قرآن) نيز مىگفتهاند؛
2. به معناى نوشتن آيات قرآن، منتها به صورت پراکنده
و متفرق؛
3. به معناى نوشتن قرآن در يک مجموعه با آيات
و سورههاى مرتب؛
4. به معناى تدوين و گردآورى يک متن و نص مرتب
بر حسب يک قرائت متواتر رايج.
درباره جمع قرآن به معناى سوم، دو نظريه عمده
وجود دارد:
1. دستهاى از دانشمندان اسلامى با استناد به
شواهد و دلايل بسيار معتقدند قرآنکريم در همان زمان رسول خدا (ص) در مجموعهاى به
نام «مصحف» جمعآورى شد، و حتى گفته شده که نسبت دادن جمع قرآن به خلفا، امرى موهوم
و مخالف کتاب، سنت، عقل و اجماع است. از جمله اين دانشمندان و محققان حارث محاسبى،
زرکشى، محمد غزالى، ابىشامه، باقلانى، حر عاملى، بلخى، ابنطاووس، سيد شرفالدين،
زرقانى، شاهين، آيتالله خويى، جعفر مرتضى عاملى و معرفت هستند.
2. عده زيادى از دانشمندان اهلسنت مىگويند گرچه
تمام قرآن در عصر رسول گرامى (ص) مکتوب و ثبت شد و آيات آن هريک در جاى خود قرار گرفت
- که همين ترتيب کنونى است - ولى تدوين آن بهصورت کتابى با ترتيب خاص، در زمان ابوبکر
و با پيشنهاد عمر انجام گرفت و در زمان عثمان به اختلافات مربوط به قرائتها پايان
داده شد که گاهى از اين دو مرحله به جمع دوم و سوم ياد مىشود.
از انس بن مالک نقل شده که در زمان رسول خدا
(ص) چهار نفر قرآن را جمع کردند: اُبيّ بن کعب، معاذ بن جبل، زيد بن ثابت، و ابوزيد.
در نقل ديگري، ابوالدرداء جايگزين اُبيّ بن کعب شده است. در بيان مراد از اين سخن انس
بن مالک، صاحبنظران سخنان متعددى گفتهاند. برخى در اصل ادعا تشکيک کردهاند و برخى
دلالت آن بر حصر را نپذيرفته، و برخى ديگر در معناى «جمع قرآن» توجيهاتى ذکر کردهاند.
برخى از وجوه ذکر شده در باب معناى «جمع قرآن» به اين قرار است:
1. جمع بر جميع وجوه و قرائاتى که نازل شده؛
2. جمع همه آنچه بعد از تلاوت نسخ شده و آنچه
نسخ نشده؛
3. شنيدن بدون واسطه از زبان مبارک رسول خدا
(ص) ؛
4. متصدّى القاء و تعليم بودن؛
5. کتابت قرآن علاوه بر حفظ در سينه.
نيز ر.ک: جمع دوره پيامبر (ص) ؛ جمع ابوبکر؛ جمع
عثمان؛ ترتيب سور؛ ترتيب آيات؛ جمع کتابتى قرآن؛ جمع حفظى قرآن.
[1]زركشي ، محمد
بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه (237-243)
[2]خويي ، ابوالقاسم
، 1278 - 1371;البيان فى تفسيرالقرآن;صفحه 257
[3]صالح ، صبحي
، 1926 -;مباحث فى علوم القرآن;صفحه (65-89)
[4]سيوطي ، عبد
الرحمان بن ابي بكر ، 849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه (244-247)و(202-211)
[5]راميار ، محمود
، 1301 - 1363;تاريخ قرآن;صفحه (297-332)و(211-213)
[6]حجتي ، محمد
باقر ، 1311 -;پژوهشى درتاريخ قرآن كريم;صفحه (218-231)
اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 1409