تدبيج

تدبيج

(ذکر برخى رنگ‌ها به قصد توريه و کنايه؛ از فنون بلاغى قرآن)

يکى از اسلوب‌هاى بديعى، «تدبيج» است که گوينده در مدح يا ذم يا غيراين‌ها رنگ‌هاى گوناگون را ذکر کند، ولى مقصودش معناى حقيقى رنگ‌ها نباشد؛ بلکه توريه و کنايه باشد؛ مانند: شعر خاقاني:

دندان نکنى سفيد تا لب { از تب نکنم کبود هر دم

سفيدکردن دندان کنايه از خنديدن، و لب کبودکردن کنايه از شدت تب است.

تدبيج در قرآن مانند:

(وَمِنَ الْجِبَالِ جُدَدٌ بِيضٌ وَحُمْرٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَانُهَا وَغَرَابِيبُ سُودٌ) ؛ و از برخى كوهها راهها [و رگه‌ها]ى سپيد و گلگون به رنگهاى مختلف و سياه پر رنگ [آفريديم] (فاطر// 27) .

در اين آيه، رنگ‌هاى سفيد، سرخ و سياه، راه‌هاى کوه بيان شده‌اند که کنايه از راه‌هاى مشتبه و روشن است؛ زيرا جاده سفيد (جدد بيض) راهى است که رفت و آمد در آن زياد است، و اين واضح‌ترين و آشکارترين راه به شمار مى‌آيد. و پس از آن، جاده سرخ است که راه ميانه، و سپس جاده سياه و تاريک است که جاده مشتبه نام دارد.