دل هاى بنى اسرائيل را به گناه متمايل ساخت و دل هاى پيمان شكنان را سخت قرار داد و يا بر بيمارى منافقان افزود و يا بر دل هاى متكبران ستمگر مهر زد، براى اين است كه خود آنان قبلاً به گناه متمايل گرديده و دست به پيمان شكنى زده بودند و دل هاى خود را با بيمارى نفاق، آلوده ساخته و راه كبر و ستم را پيش گرفته بوده اند، در اين صورت يك چنين ملت گناه كار، پيمان شكن، منافق و ستمگر ، بايد كيفر اعمال خود را ببيند و خداوند لطف و مرحمت و توفيق خود را از آنان بردارد و دل هاى آنان را به گناه متمايل سازد و از رحمت خود دور نمايد و بر دل هاى آنان مهر بزند.

خلاصه جمله هاى پيشين، يعنى جمله هاى (فَلَمّا زاغُوا)، (ثُمَّ انْصَرَفُوا)،(فَبِما نَقْضِهِمْ)، حاكى است كه جمله هاى بعدى، كه به خدا نسبت داده شده، فقط جنبه كيفرى داشته و ثمره اعمال خود آنان است. ولى بايد به اين نكته توجه نمود، منظور از متمايل ساختن قلوب آنان به گناه اين است كه، خدا توفيق خود را از آنان قطع مى كند; زيرا لطف الهى شامل افرادى مى شود كه آماده هدايت و اخذ فيض باشند و افرادى كه غرق گناه و معصيت هست كوچك ترين آمادگى براى چنين مواهب معنويى ندارند.

مقصود از قلب در آيات چيست؟

منظور از قلب در اين آيات و مشابه آن، قلب صنوبرى، كه وظيفه اى جز رساندن خون به تمام بدن ندارد، نيست، بلكه همان طور كه كتاب هاى لغت عربى متذكرند، يكى از معانى قلب، عقل و روح است و شايد در ابتدا استعمال اين لفظ در عقل و روح مجاز بود، ولى بعدها بر اثر استعمال زياد، به صورت يكى از استعمال هاى رايج درآمده است.[1]