ولو دريايى ديگر همانند وى را به كمك آن بياوريم.

در اين آيه، مقصود از «كلمات»، آفريده هاى خدا است كه جزذات الهى كسى قادر به شمارش آنها نيست، به گواه اينكه قرآن در آيه اى حضرت مسيح را «كلمة اللّه»خوانده و مى فرمايد: (وَ كَلِمَتُهُ أَلْقاها إلى مَرْيَم)(نساء/171).

امير مؤمنان (عليه السلام) در يكى از سخنان خود كلام خدا را به ايجاد و فعل او تفسير كرده مى فرمايد:«يقول لمن أراد كونه (كن) فيكون، لا بصوت يُقْرَع ولا بنداء يُسْمَع، و إنّما كلامُه سبحانه فعل منه أنشأه و مثّله»[1]: چيزى را كه مى خواهد لباس هستى بروى بپوشاند، به وى مى گويد:«باش» پس موجود مى شود، ولى گفتن او با صداى كوبنده، و نداى شنيده شده نيست، سخن خدا فعلى از او است، موجود را از عدم بهوجود مى آورد و به آن تحقق و عينيت مى بخشد.

نتيجه اين كه «متكلم بودن خدا»، چه به معنى سخن گفتن او باشد چنانكه آيه نخست به آن اشاره كرد، و چه به معنى خالقيت باشد چنانكه آيه دوم به آن اشاره نمود، در هر دو صورت تكلّم از صفات فعل است نه از صفات ذات.

اصل سى و نهم

از بحث گذشته كه واقعيت كلام خدا به دو تفسير كه دومى اعم از اولى است روشن شد، ضمناً ثابت مى گردد كه كلام خدا حادث است و قديم نيست. زيرا كلام او همان فعل است و طبعاً فعل خدا حادث بوده و در نتيجه «تكلم» امرى حادث خواهد بود.

با آنكه كلام خدا حادث است، براى رعايت أدب و نيز به منظور اينكه سوء تفاهمى پيش نيايد، به كلام خدا «مخلوق» نمى گوييم، زيرا چه بسا آن را به معنى «مجعول» و ساختگى تفسير كنند. و الاّ اگر از اين جهت صرف نظر كنيم، طبعاً ما سوى اللّه مخلوق خدا بوده و آفريده او است. سليمان بن جعفر