البته، عرب جاهلى به علت پايين بودن سطح فرهنگ خويش، از قرآن جز اين جنبه از اعجاز را درك نمى كرد، امّا زمانى كه اسلام، خورشيدوار، بر ربع مسكون جهان تابيد، متفكران جهان به غور و تأمّل در آيات بلند اين كتاب پرداخته و علاوه بر جهات ادبى، از جهات ديگر قرآن نيز كه هر يك مستقلاً گواهى روشن بر ارتباط آن با عالَمِ قدس است بهره گرفتند و در هر عصر، نكته هايى تازه از حقايق بى پايان آن آموختند، كه اين رشته همچنان ادامه دارد....

اصل هفتاد و دوم

در اصل پيش، اعجاز ادبى قرآن را به اختصار بيان كرديم. اكنون برآنيم كه به طور فشرده به جلوه هاى ديگرى از اعجاز قرآن اشاره كنيم. اگر اعجاز ادبى قرآن، تنها براى كسانى قابل درك است كه در زبان عربى مهارت كافى داشته باشند، خوشبختانه ديگر جلوه هاى اعجاز قرآن براى ديگران نيز قابل فهم است.

الف ـ آورنده قرآن، يك فرد امّى و درس ناخوانده است; نه مدرسه اى رفته، نه در برابر استادى زانو زده، و نه كتابى را خوانده است، چنانكه مى فرمايد: (وَماكُنْتَ تَتْلُوا من قبلِهِ مِنْ كتاب ولا تَخُطُّهُ بيمينِك إذاً لارتابَ المُبْطِلونَ)(عنكبوت/48): پيش از اين نه كتابى مى خواندى و نه با دست چيزى مى نوشتى، كه اگر غير از اين بود باطل گرايان ]در حقانيت رسالت تو[ ترديد مى كردند.

پيامبر گرامى(صلى الله عليه وآله وسلم) اين آيه را بر مردمى تلاوت كرد كه از كارنامه زندگى او كاملاً مطلع بودند. طبعاً اگر وى سابقه تحصيل داشت او را در اين ادعا تكذيب مى كردند، و اگر مى بينيم برخى او را متهم مى كردند كه «قرآن را بشرى