فطرى بودن آن باشد; زيرا علايم و نشانه اى كه براى امور فطرى در اختيار داريم، همگى بر آن منطبق است و بسيار بعيد است چنين عقيده اى با اين سابقه و قدمت و با اين شيوع و گسترش، بدون الهام از نداى فطرت در دل جامعه بشرى به وجود آيد و شروع به رشد و نموّ نمايد.

شايد هر فردى در حالات خاصى، احساس نمايد كه رشته زندگى او با مرگ وى گسسته نمى شود و مرگ وى آخرين حلقه تكامل وى نيست و هرگز او براى زندگى چند روزه با انبوهى از مشكلات و سختى ها آفريده نشده است، بلكه اين شب تار صبح روشنى دارد و مرگ دروازه فنا و نابودى نيست، بلكه دريچه اى به سوى زندگى پيوسته و ابدى است. البته ـ همان طور كه در جاى ديگر گفته ايم ـ نداى فطرت فقط در انسان ايجاد توجه و بيدارى مى نمايد، ولى نمى تواند،هادى و رهبر باشد، بلكه براى پرورش امور فطرى استادانى لازم است كه شاخه هاى كج و معوجش بزنند و آن را از هر نوع انحراف و آميختگى به خرافات پاك سازند. از اين نظر، اعتقاد به روز بازپسين در ميان ملل جهان، با يك رشته خرافات و افسانه ها آميخته و وصله ها و پيرايه هاى ناجورى به آن بسته شده است.

بنابراين نبايد تعجب كنيم وقتى بشنويم برخى از ملل، در گذشته هنگام مرگ بزرگان خود، كاهنى را زنده همراه او دفن مى كردند، تا در آن سرا راهنماى او گردد و يا دلقكى را زنده زنده به گور مى نمودند تا نديم او شود.[1]

معاد و دانش هاى بشرى

اعتقاد به معاد، به سان عقيده به خداى جهان در پرتو تكامل علوم و گسترش دانش و بينش بشر، در رديف مسائل روشن و استوار قرار گرفته و هر چه دانش پيش