حاكم دانست، وجامعه و تاريخ را از لحاظ حركت و تغيير و ديگر اصول و ضوابط، بر طبيعت و فكر عطف كرد، از همين روست كه در پياده كردن هر يك از اصول چهارگانه ديالكتيك، به طبيعت، و فكر و انديشه، وجامعه و تاريخ با يك نظر مى نگرد.

ژرژ پولستر مى گويد: فلسفه مادى ديالكتيكى عموميترين قوانين جهان را مطالعه مى كند، قوانينى كه بر كل پهنه هستى، اعم از طبيعت و انديشه وجامعه حكومت مى كند.[1]

ما در بحث ماترياليسم تاريخى خواهيم گفت كه ماركسيسم به زعم خود كلى ترين قوانين جهان را كشف كرده است، ولى هرگز قوانين كلى حاكم بر فكر وجامعه را كشف نكرده، بلكه فقط قوانين حاكم بر طبيعت را بر جامعه و فكر تحميل كرده است و اگر قانونى بر طبيعت حكومت كرد، دليل بر آن نيست كه بر جامعه و فكر و انديشه نيز حكومت كند. مشروح اين قسمت را در بحث حركت [2]وبحث ماترياليسم تاريخى[3] خواهيد خواند.