معانى ديالك تيك

لفظ ديالكتيك سرگذشت بس درازى دارد كه مى توان خلاصه آن را چنين بيان كرد:

1. پيش از دوره سقراط و افلاطون لفظ« ديالك تيك» در مورد شيوه خاصى ازبحث، به كار مى رفت كه هدف از آن باطل كردن برهان طرف بود به شيوه اى كه در اصطلاح ما، به آن «جدل» مى گويند.

2. در دوره سقراط، اين لفظ جنبه اثباتى پيدا كرد وسقراط، سلوك عقلى و فكرى خود را ديالكتيك ناميد (در آينده نحوه سلوك سقراط را، بيان خواهيم كرد).

3. در عصر (هگل)، موضوع اجتماع ضدين و نقيضين در مفهوم (ديالكتيك) وارد شد، و اگر از «هگل» به عنوان پدر ديالكتيك ياد مى شود از آن روست كه وى وجود تضاد و تناقض را شرط تكامل فكر وطبيعت دانسته و معتقد است كه پيوسته ضدى از ضد ديگر توليد مى شود.

4. در مكتب ماركس، ديالكتيك به معنى حركت و تحول به كار مى رود، يعنى بررسى جهان در حال تغيير وحركت، و فلسفه ديالكتيكى چيزى جز مطالعه طبيعت وجامعه در حال دگرگونى نيست.

درست است كه تغيير وحركت، تنها يكى از اصول ماركسيسم است، ولى به دليل اهميتى كه اين اصل در نشان دادن اين مكتب دارد، لفظ ديالكتيك در خصوص اين معنى به كار مى رود. چنان كه« هگليسم» نيز داراى اصولى است كه يكى از آنها، وحدت ضدين ونقيضين است ولى به علت عنايتى كه هگل به اين اصل داشت در سيستم فلسفى او ديالكتيك تنها به اين اصل اطلاق