نمى گيرد، و ظاهراً به همين دليل است كه، ماركسيستها در تشريح اين اصل، نامى از آن به ميان نياورده و آن را ناديده گرفته اند.

به نظر مى رسد اين مقدار از نمونه ها براى نقض اصل چهارم ديالكتيك و اثبات عدم كليت آن كافى بوده و ديگر نيازى به طرح مثالهاى ديگر نيست.

3. آيا تكامل جامعه بايد بر اساس انقلاب باشد؟

اكنون وقت آن رسيده كه در باره نتيجه سوم نيز بحث وگفتگو كنيم وببينيم كه آيا تكامل جوامع در طول تاريخ، بر اساس جهش و انقلاب بوده، يا اينكه برخى از آنها بر اساس انقلاب و جهش و برخى ديگر بر پايه رفورم و اصلاحات تدريجى استوار بوده است؟

پيش از آنكه در اين جا از مثالهاى عينى و مشهودات خارجى كمك بگيريم نخست بايد متذكر شويم كه، نه جهش و انقلاب در تكامل جامعه ها يك اصل عام و كلى است تا رفورميسم را مطلقا به دست فراموشى بسپاريم، و نه رفورميسم و اصلاحات تدريجى اصلى عام و ثابت است به گونه اى كه هرگز نبايد از منطق انقلاب استفاده كرد، بلكه هر كدام براى خود جا و موردى خاص داشته و هر يك در جامعه ويژه اى، مؤثر است.

توضيح اينكه: جامعه ها از نظر آلايش به فساد متفاوتند، آنجا كه فساد همه جانبه و فراگير شده و جامعه از درون پوسيده و رو به ويرانى گذارده است، در اين صورت گچكارى ايوان «پى شكسته» و تجديد نقش ونگار آن سود نمى بخشد، وبايد با يك انقلاب بنيادين طرحى نو درافكنده و بر تمام نابسامانيها چيره گشت.

استفاده از روشهاى غير انقلابى در جوامعى كه فساد در عمق وجود آنها