مكاتب عقيدتى در ميان خوارج

خوارج نخست بر سر مسئله حكميت با امام (عليه السلام) به مخالفت برخاستند وآن را بر خلاف كتاب خدا مى انگاشتند. در اين مورد علت ديگرى در كار نبود، ولى بر اثر مرور زمان اين جريان به صورت يك مكتب عقيدتى در آمد وشاخ وبرگهايى پيدا كرد ومكاتبى را علاوه بر نام «مُحكِّمه» پديد آورد مانند ازارقه، نجدات، بيهسيه، عجارده، ثعالبه واباضيّه وصفريه. همه اين گروهها به مرور زمان منقرض شدند وفقط فرقه اباضيّه (پيروان عبد اللّه بن اباض كه در اواخر دولت مروانيها خروج كرد) كه از معتدلين خوارج به شمار مى روند باقى مانده اند در عمّان وخليج فارس ومغرب مانند الجزاير منتشرند.

تاريخ خوارج علاوه بر سرگذشت نهروان مورد توجّه مورخان اسلامى بوده است ودر اين مورد طبرى در «تاريخ» ومبرّد در «كامل» وبلاذرى در «انساب» و... به گرد آورى متون حوادث مربوط به خوارج پرداخته وحوادث را به صورت تاريخ نقلى گرد آورده اند. در ميان متأخّران،اعمّ از اسلامى وغيره، كتابهاى تحليلى متعدد دراين مورد نگاشته شده است كه از آن جمله اند:

1ـ ملخّص تاريخ الخوارج، نگارش محمّد شريف سليم كه در سال 1342 در قاهره چاپ شده است.

2ـ الخوارج فى الإسلام، تأليف عمر ابو النصر كه در سال 1949در بيروت منتشر شده است.

3ـ وقعة النهروان، تأليف خطيب هاشمى كه در سال 1372 در تهران چاپ شده است.

4ـ الخوارج فى العصر الأُموى، تأليف دكتر نايف محمود معروف كه در بيروت دوبار چاپ شده وتاريخ دوّمين چاپ آن 1401 است.

ازميان شرق شناسان نيز افرادى به اين موضوع توجه كرده ورساله هايى در اين