خود را از نوشتن حديث خود كه تالى تلو قرآن است، باز نداشته بود، و فكر «حسبنا كتاب اللّه» و چيزى مشابه آن، چنين سوكنامهاى را پديد آورده است.

ج ـ فلسفه منع تدوين حديث

خطيب بغدادى كه گستردهتر از همه، پيرامون اين موضوع سخن گفته است، به يك رشته فلسفه تراشى، دست زده كه ريشه آنها در سخنان خليفه و ديگران نيز به چشم ميخورد. مانند:

1ـ نهى به خاطر اين بود كه مردم از تلاوت قرآن باز نمانند.

2ـ نهى به خاطر اين بود كه حديث، به وحى الهى، مخلوط نشود، زيرا در آن عصر، عالم و دانشمند كم بود كه وحى را از حديث جدا سازد، و بيم آن ميرفت كه حديث در قرآنها راه يابد.

3ـ نهى مربوط به نگارش احاديث پيشينيان بود، تا مشابهى براى قرآن نباشد.

چنين پوزشهاى نا استوارى در سخنان خطيب[1] و ديگران، همگى از قبيل علل پس از وقوع است و مرور زمان بيپايگى اين فلسفه تراشيها را ثابت كرد.

چون، اولاً اشتغال به حديث، مايه گرايش به قرآن است نه اعراض از آن. زيرا گفتار و رفتار پيامبر، رافع مبهمات قرآن، و بيانگر مجملات آن است، سخنان پيامبر، روح ايمان و تقوى را در انسان زنده ميسازد و براى مرد متقى، چيزى گواراتر از قرآن نيست. از اين روى، وقتى نهضت نگارش حديث آغاز گرديد، هرگز مسلمانان از قرآن اعراض نكردند.

ثانياً اگر گرايش به حديث، مانع از اشتغال به قرآن باشد، بايد مسلمانان گرد