عنوان درس عبرت، آنها را بازگو ميكند و به مسلمانان تفهيم ميفرمايد كه سنت الهى در ميان تمام ملتها همين است و بس، و اگر مسأله امر به معروف و نهى از منكر ترك شود، شراره عذاب خدا هم مرتكب گناه، هم تارك امر به معروف و نهى از منكر را فرا ميگيرد.

اينجاست كه بايد انديشمندان اسلامى در اين اصل، تجديد نظر كرده و هر امرى را كه از سوى اهل حديث و يا احمد بن حنبل، به عنوان اصل اسلامى شمرده شده است، بدون بررسى، نپذيرند. بلكه بايد در محيطى آرام، به دور از هو و جنجال، به بازنگرى اين اصل از طريق كتاب و سنت و خرد بپردازند.

در خاتمه اين بحث، رواياتى را ياد آور ميشويم كه بر خلاف احاديث (ساختگى) گذشته، از پيروى حكّام جور شديداً نكوهش كرده است:

1ـ پيامبر گرامى فرمود: «پس از من فرمانروايانى مصدر كار ميشوند، هر كس در جرگه آنان وارد شد، و دروغ آنان را تصديق كرد، و بر ستم آنان كمك كرد، از من نيست و من از او نيستم و هرگز در حوض (كوثر) بر من وارد نمى شود»[1].

2ـ رسول گرامى (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود: «هر كس براى خدمت سلطانى تازيانهاى به كمر بندد، اين تازيانه در روز رستاخيز به صورت اژدهايى ظاهر ميشود كه در آتش دوزخ بر او مسلط ميگردد».

3ـ پيامبر گرامى فرمود: «روز رستاخيز، منادى ندا ميكند، دستياران ستمگران كجايند؟ حتى آن كس كه مركّب(دوات) آنان را فراهم ساخته يا سر كيسهاى را (براى آنان) بسته يا قلمى را (براى كمك به آنان) تراشيده، او را با ستمگران محشور كنيد».