نمى كند».[1]

مفاد اين جمله چيست؟ چرا پيامبر مى فرمايد: «لا يُولّى الدبر; پشت به دشمن نمى كند»؟ اين جمله براى اين است كه پيشينيان، كه پرچم به دست گرفته بودند، همگى پا به فرار گذاردند و پشت به دشمن كردند. آيا با اين وضع صحيح است او را يك فرد شجاع و دلير بخوانيم؟

استاد تاريخ پس از شنيدن بيانات نگارنده، از وجود چنين تناقض سخت ناراحت شد و سخن را به جاى ديگر برد كه نقل آن مايه طولانى شدن سخن است.

توجيه نارواى ديگر

ابن كثير شامى كه در قرن هشتم اسلامى مى زيسته است، در تفسير خود توجيه ديگرى را يادآور شده و مى گويد: رسم عرب در نقض پيمان هاى بسته، اين بود كه شخصِ خودِ متعهد و يا كسى كه از بستگان اوست، پيمان را لغو كند و چون على از بستگان پيامبر بود از اين جهت وى براى اين كار انتخاب شد.[2]

اين توجيه نيز با حقيقت وفق نمى دهد; زيرا در ميان بستگان پيامبر شخصيت هايى مانند عباس عموى پيامبر وجود داشت كه پيوند خويشاوندى وى با پيامبر كمتر از على نبود، چرا انجام چنين كارى را برعهده او ننهاد؟

نظر واقع بينانه

دقت در اين سخن پيامبر، ما را به سه مطلب رهبرى مى كند: