سير جبر در اروپا

بعد از آشنايى اجمالى با سير جبريگرى در شرق، اينك نظرى نيز به سير انديشه جبر در ميان غربيان بيفكنيم:

انديشه جبر در ميان آنان پس از رنسانس جوانه زد و بارزترين آن جبر تاريخى است كه در فلسفه ماركس به چشم مى خورد.

فلسفه ماترياليسم ديالكتيك كه بر پايه اصول چهارگانه: 1. حركت، 2. تضاد، 3. تأثير متقابل، 4. جهش يا تبديل كميت به كيفيت، استوار است، نتيجه اى جز جبريگرى ندارد زيرا به عقيده آنان اين اصول نه تنها بر پهنه هستى حاكم است، بلكه افعال انسان و تحوّلات اجتماعى بشر نيز محكوم آن مى باشد و جهان و افعال بشر، تحت اين اصول پيش مى رود و انسان مختارنما در چنگال اين قوانين، مبدأ حركتها و فعاليتها مى باشد.

البته انديشه جبر در جهان غرب منحصر به اين مكتب نيست، بلكه برخى، مسأله مثلث شخصيت انسان را مايه مجبور بودن او در زندگى تلقى كرده اند، مقصود از آن مثلث، عوامل: وراثت، فرهنگ و محيط زندگى است.

همچنان كه برخى از فلاسفه غرب كه انديشه الهى داشته اند، نيز در افعال انسان شيوه جبر را برگزيده اند و طرز فكر آنان، در رابطه با قانون عليّت و معلوليت، همان طرز فكر اشاعره است كه در آينده، آنگاه كه پيرامون نظريه «كسب» بحث مى كنيم، اين مطلب را نيز يادآور خواهيم شد.[1]