نقد و ارزيابى

نقد و ارزيابى همه جانبه پيرامون نظريه ماركسيسم درباره عامل تحولات اجتماعى و تاريخى و زيربنا بودن اقتصاد نسبت به همه بنيادهاى جامعه بشرى و اصول فلسفى اين مكتب در توجيه نظريه ياد شده نيازمند بحث و فرصت ديگرى است كه از حوصله بحث ما بيرون است.[1]

آنچه ما در اين جا بايد يادآور شويم دو نكته است:

1. تحولات اجتماعى و تاريخى عوامل گوناگونى دارد و منحصر دانستن آن در يك عامل آن هم عامل مادى و اقتصادى، واقع بينانه نيست.

2. انسان در برخورد با حوادث اجتماعى و تاريخى تنها تماشاگر و اجرا كننده نيست بلكه طراح و راهگشا است و در تعيين سرنوشت و مقصد و راه حركتهاى اجتماعى نقش فوق العاده اى دارد.

پى آمدهاى اجتماعى جبر تاريخ

پيش از آن كه پيرامون دو مطلب ياد شده وارد بحث شويم دو مفسده اجتماعى نظريه جبر تاريخ را يادآور مى شويم:

1. انسان در زندگى خود از هر نوع مسئوليت و تعهد فارغ است.

2. جبر تاريخ توجيه كننده هر نوع زشت كارى و تبهكارى است كه از طرف مفسدان و تبهكاران پديد مى آيد.