1

اراده انسان، مسبوق به اراده پيشين نيست

يكى از دلايل جبر فلسفى مسأله تسلسل اراده هاى غير متناهى است و تقرير آن چنين است كه اگر انسان در كارهاى خود اختيار داشته باشد بايستى در اراده خويش نيز مختار باشد و ملاك اختيارى بودن كارى اين است كه مسبوق به اراده باشد حال اگر انسان در اراده اى كه نسبت به كارى دارد، مختار باشد بايد بر آن اراده، اراده ديگرى تعلق گيرد و براى اختيارى بودن اراده سوم، اراده چهارمى نيز لازم است. و لازمه آن، تسلسل در اراده ها است پس براى رهايى از اين تسلسل باطل، راهى جز اين كه «اراده» را امرى غير ارادى و غير اختيارى بدانيم، نيست و با اعتقاد به جبر در اراده، افعال انسان كه مراد او است، بجرى خواهند بود.

حكيم ابونصر فارابى (260ـ 29ه) اين اشكال را اين گونه تقرير كرده است:

اگر كسى گمان مى كند كه آنچه را مى خواهد انتخاب مى نمايد و انجام مى دهد بايد توجه نمايد كه آيا اراده و اختيار او امرى حادث است يا غير حادث اگر اراده و اختيار او غير حادث است بنابراين از روز نخست اين پديده در او