بوده است و در اين كتابها هر چند نظريه جبر مردود شناخته شده است و نظريه كسب مطرح گرديده، لكن حقيقت كسب، چيزى جز جبر نيست.

براى [1]آن كه اين گفتار خالى از سند نباشد جمله اى را كه نويسنده معروف آمريكايى به نام «واشنگتن اورنگ» در كتاب خود آورده است در اينجا يادآور مى شويم، وى در كتابى كه درباره پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) انتشار داده است چنين مى نويسد:

محمد براى پيشرفت امور جنگى خود، از اين قاعده استفاده كرده، زيرا به موجب اين قاعده، هر حادثه اى كه در جهان رخ مى دهد، قبلاً در علم خدا مقدّر بوده، و پيش از آن كه در جهان به وجود آيد، در لوح محفوظ ثبت گرديده و سرنوشت هر كس قبلاً تعيين شده است و به هيچ وسيله نمى توان آن را مقدّم و مؤخر ساخت.

مسلمانان معتقد به اين اصل، هنگام نبرد، بدون بيم و هراس، خود را به صف دشمنان مى زدند. در نظر آنان مرگ در جنگ مساوى با شهادت بود و بهشت را نصيب انسان مى ساخت. بدين جهت اطمينان داشت كه اگر كشته شوند و يا بر دشمن غلبه يابند، در هر صورت پيروز شده اند.[2]

جبر به نام اختيار در قرن چهارم

نشر روايات تقدير در ميان اهل سنت، اگر موجب گسترش عقيده جبر در قرن دوم و سوم گرديد، ولى در آغاز قرن چهارم، عقيده جبر به صورت ديگرى تجلى كرد، هر چند نام اختيار را با خود يدك مى كشيد.