2

عوامل هدايت و ضلالت

هدايت و ضلالت دو فعل الهى است كه شامل حال دو گروه از بندگان مى گردد، ولى شمول اين دو فعل بر هر يك از دو گروه، به آن معنى نيست كه بى علت و ملاك، گروهى در پوشش هدايت و گروهى ديگر در پوشش ضلالت قرار گيرند، بلكه قرآن در ضمن تقسيم بندگان خدا به هدايت يافته و گمراه، عواملى را يادآور مى شود كه ملاك شمول يكى از اين دو فعل، بر آنها مى گردد، يعنى بندگان خدا قبلاً فعلى را انجام مى دهند يا خود را به صفتى مى آرايند كه مشمول هدايت يا ضلالت از جانب خدا مى شود.

شناخت عوامل هدايت و ضلالت كه همگى در اختيار انسان است راه را براى حل مشكل جبر در مسأله هدايت و ضلالت هموار مى سازد، ما در اين بخش، نخست عوامل هدايت و انگيزه هاى شمول لطف الهى و سپس به علل ضلالت كه سبب نزول نقمت و خذلان از جانب خدا مى شوند، اشاره مى كنيم تا روشن شود اين خود انسان است كه كه در سايه يك رشته عوامل اختيارى، خود را در پوشش يكى از اين دو فعل قرار مى دهد. اينك نخست به عوامل هدايت سپس به عوامل ضلالت اشاره مى كنيم: