انديشه جبر به بهانه اين كه برخى از آيات قرآن، هدايت و ضلالت انسانها را امرى بيرون از اختيار آنان مى داند، و اين خداوند است كه به صورت جبر برخى را هدايت و برخى ديگر را اضلال مى نمايد، انديشه خام و بى مايه اى بيش نيست، زيرا بايد همه آيات مربوط به هدايت و ضلالت را جمع آورى نموده و يك جا مورد مطالعه قرار داد تا بتوان نظريه نهايى قرآن را در اين باره به دست آورد، زيرا قرآن خود مفسّر خود مى باشد و معنى آيات مبهم را بايد از آيات روشن بدست آورد، از آنجا كه قرآن از هرگونه تناقض گويى و اختلاف مبرّا است[1] و همه آيات آن در بيان معانى و مقاصد مورد نظر قرآن، همگون و هماهنگ مى باشند[2]، به طور قطع آنچه گاهى در برخورد ابتدايى با بعضى از آيات به عنوان مشكل خودنمايى مى كند، پس از مطالعه همه آيات مربوط به آن موضوع، حل مى گردد.

اكنون قبل از هر چيز، مجموع آيات هدايت و ضلالت را مورد مطالعه قرار مى دهيم تا بتوانيم نظر واقعى قرآن را درباره اختيارى بودن هدايت و ضلالت، يا اجبارى بودن آن به دست آوريم.

لازم به يادآورى است كه ما هرگز مدّعى آن نيستيم كه در اين بررسى، همه جهات را رعايت نماييم و يا كار خود را از هرگونه نقص و نارسايى پيراسته بدانيم و لكن در فرصتى كه داريم اهتمام لازم را بكار مى بنديم.

حال براى هموار شدن راه براى بحثهاى بعدى خود، آيات مربوط به هدايت و ضلالت را به صورت ياد شده زير، دسته بندى مى كنيم: