«هِىَ الْهِنْدِسَةُ وَوَضْعُ الحُدُودِ فى البَقاءِ وَالْفَناءِ».

«قدر عبارت است از مهندسى و اندازه گيرى موجودات و تعيين مقدار بقاء و هنگام فناء و نابودى آنها».

سپس مى گويد: از معناى قضاء سؤال كردم فرمود:

«هُوَ الإِبْرامُ وَاِقامَةُ الْعَيْنِ».[1]

«اتقان و قطعى شدن چيزى و به پا داشتن آن».

در روايت ديگر قضا و قدر به عنوان دو آفريده و مخلوق خدا قلمداد گرديده است:

«اِنَّ الْقَضاءَ وَالْقَدَرَ خَلْقانِ مِنْ خَلْقِ اللّه».[2]

و بديهى است كه ضرورت هستى و ويژگى هاى كليه موجودات امكانى، هه آفريده و مخلوق خدا است.

مراتب قضاء و قدر

بحث گذشته روشن كرد كه تقدير در اصطلاح قرآن وحديث، همان مرحله طرح ريزى و اندازه گيرى هستى هر پديده از جهات گوناگونان، و قضاء، همان حالت ضرورت و لزوم تحقّق آن پديد مى باشد.

ولى بايد توجه نمود كه هر يك از تقدير و قضاء، داراى دو مرحله مى باشد:

1. مرحله علمى.

2. مرحله عينى.

در مرحله نخست، هر يك از اندازه گيرى (تقدير) و لزوم تحقق(قضاء) در مقام علم ربوبى است كه يكى از مراتب آن، اُمّ الكتاب و يا لوح محفوظ و يا كتاب مبين است كه تمام خصوصيات موجودات جهان امكان در آن، به