در افهام مسلمين صدر اول سابقهاى نداشت كه حقيقت توحيد، نفى صفات از اوست و مقام صفات الهى و تجليات اسمائيه از مقام غيب الغيوب و غيبت مطلق پايينتر است.

حضرت زهرا عليها السلام در قسمتى از خطبه طولانى خود مىفرمايد:

«و أحمدوا اللّه الذى لعظمته و نوره يبتغى من فى السماوات و الأرض اليه الوسيلة و نحن وسيلته فى خلقه». [1]

در اين عبارت حضرت اشاره مىفرمايد كه معرفت خدا از راه احاطه و تسلط بر حقيقت او ممتنع و محال است، چون مستلزم تشبيه عقلى يا نفسانى يا جسمانى است كه لازمه محدوديت ذات يكتا است و از طرفى كه تعطيل شناخت خداوند هم باطل است پس تنها راه معرفت خداوند توسل جستن به آيات و تجلّيات الهى است كه آن وسيله اهل بيت عليهم السلام مىباشند كه از ابواب معرفت الهىاند. حضرت در جملهاى كوتاه، برهانهاى متعدد اقامه فرمود كه در انديشه بشرى آن دوران اصلا معهود نبود.

سپس كلام ايشان در مورد بيان سلسله علّى و معلولى و كيفيت آن و اختلاف نشئهها بهگونهاى است كه باز در معارف بشرى آن روزگار اعم از فلسفى و يا عرفانى سابقه نداشت و فقط در قرآن كريم اشاراتى مخفى و غيرظاهر بدان شده است كه افهام مسلمين آن دوران به آن آگاهى نداشتند.

سپس ضرورت شرع و شريعت را روشن مىسازد و مقامات پيامبر اسلام را چه در نشآت گذشته و همينطور عوالم آينده بيان مىفرمايد.

سپس سرفصلهاى علوم قرآن و ابواب مختلف آن و علت احكام و اركان

[1] . ابن ابى الحديد، شرح نهج البلاغه، ج 16، ص 211.