صلاح‌الدين ايوبى گروه‌هاى مخفى را به منظور كشف دشمنان زنگى خود-كه آمادۀ راندن او از دمشق [1]بودند-فرستاد (سال 1176 م) ؛ و بر او معلوم‌شد كه شمار مردم حلب و همراهانشان به بيست هزار سوار رسيده است، و در سال 1192 از آمادگى ريچارد صليبى براى حركت به بيت‌المقدس از طريق جاسوس‌ها آگاه گرديد. همچنين مناقشه ميان امير صليبى طرابلس با صلاح الدين به درازا كشيد و اين كار موجب شد كه وى جاسوسانى را جهت كسب اطّلاعات لازم براى مسلمانان به داخل سرزمين‌هاى صليبيان بفرستد. [2]

جاسوسان خود را آشكار نمى‌كردند. آن‌ها كه از مرد، زن، پير، جوان، فلج، در راه مانده، قوز دار و عاجز و غيره تشكيل مى‌شدند، در لباس تاجر، طبيب و كشاورز به سرزمين‌هاى مجاور مى‌رفتند و اخبار را گرد آورده به مراكز معيّنى كه در اطراف سرزمين دشمن پراكنده بود، مى‌فرستادند. اين مراكز، اخبار را، پس از گزينش و جمع بندى، به پايتخت يا مركز خلافت مى‌فرستادند. [3]

اهل ذمّه به استخدام اين دواير درمى‌آمدند. يهوديان در جزيرۀ عربى به نفع مسلمانان جاسوسى مى‌كردند و اعراب مسيحى، بيش از ديگران، دوستدار جاسوسى به نفع مسلمانان بودند. [4]

شاخۀ دوم: روش اطّلاعاتى پيامبر اكرم (ص)

رسول خدا (ص) براى كسب اطّلاعات نظامى روشى را ابداع كرد كه با جديدترين