حفظ كند و هيچ گونه اضطرابى از خود نشان ندهد و با اين شيوه آنان را فريب داده به شكست بكشاند. او در هر حالتى به زىّ طرف مقابل در مىآمد، بهطورى كه هيچ گمانى جز خير خواهى دربارۀ او نمىرفت. يك بار خود را حامى يهوديان وانمود كرد و بار ديگر خود را طرفدار مصالح قريش و غطفان نشان داد و بى آنكه كوچكترين رفتارى خلاف گفتار از او سر بزند، موفق گرديد ميان آنان اختلاف بيندازد. [1]
در كتاب صبح الاعشى چنين آمده است: از شناخته شدن جاسوسانت در لشكرگاه خويش يا اشارۀ به آنها با انگشت، بر حذر باش. آنان بايد بر كاتب نامههايت و امانتدار اسرارت فرود آيند و او مُعرِّفشان باشد و هر كدام را كه بخواهى بهطور شفاهى با او صحبت كنى، بايد از طريق او بيايد. بدان كه دشمنت در ميان لشكريان تو جاسوسهايى مراقب و جستوجوگر دارد و از نيرنگ بازى با تو دست بردار نيست، چنانكه تو نيز به او نيرنگ مىزنى. با تو حيلهگرى مىكند، چنان كه تو با او حيله مىكنى و همچنان كه تو در نابودى او مىكوشى، او نيز عليه تو آماده مىشود و همچنان كه تو در منازعۀ با او تلاش مىكنى، او نيز در تلاش است. بنابراين، از اينكه جاسوسانت در ميان لشكر شناخته شوند، برحذر باش كه اين خبر ممكن است به دشمنت برسد و او را شناسايى كند. براى او مراقب بگذارد و با انواع مكرها با او نيرنگ ببازد. پس اگر بر او دست بيابد، و كيفرش آشكار گردد، اين امر موجب دلگيرى جاسوسان مورد اعتمادت مىشود و آنها را از اينكه اخبار را در منشأ آن بجويند و سراغش را در سر چشمه بگيرند و از گوارايى طلب آن در منبع اصلى بهره ببرند، باز مىدارد؛ تا جايى كه به كسانى تبديل مىشوند كه اخبار غير قابل اعتماد و مشاهده نكرده را به عرض مىرسانند و اخبارشان به دروغ و سخنان سخيف آميخته است. از اينكه جاسوسانت يكديگر را بشناسند، برحذر باش زيرا از توطئه آنها عليه خودت و تمايلشان به دشمنت و اجتماع و اتّحاد آنان براى نيرنگ با تو و همدستى براى پايان دادن به زندگى تو و اينكه يكديگر را به دام دشمن بيندازند، در امان نيستى. [2]
ويژگى سيزدهم: انتخاب زمان مناسب براى كسب خبر
[1] -ر. ك: صحيح بخارى، مطابع دار الشعب، ج 4، ص 77-78؛ قسطلانى، ارشاد السارى، ج 5، ص 156-157؛ وليد الاعظمى، الرسول فى قلوب اصحابه، ص 119-122؛ محمود شيت خطاب، اقتباس النظامالعسكرى، ص 148-149.
[2] -قلقشندى، صبح الاعشى، ج 10، ص 215.