اسم الکتاب : با كاروان حسينى(ج4) المؤلف : طبسی، محمد جعفر الجزء : 1 صفحة : 19
فصل اول: كربلا نام گذارى فرهنگ نويسان، مورخان و جغرافى دانان در ريشه واژه كربلا و نيز در اشتقاق و معناى آن اختلاف نظر دارند. برخى بر اين باورند كه اين كلمه ريشه عربى محض دارد و گروهى ديگر بر اين باورند كه ريشهاش غير عربى است و گروهى ديگر گفتهاند كه ريشه اين واژه، آميزهاى است از عربى و غير عربى ... 1- نظريه عربى بودن ريشه نام كربلا ياقوت حموى گويد: «كربلاء» به معناى سستى در گامها است، گفته مىشود: «جاء يمشى مكربلًا» (با گامهاى سست آمد). بنابراين ممكن است كه به دليل سست بودن زمين آن به اين نام خوانده شده باشد. و گفته مىشود: كربلتُ الحنطة (گندم را غربال كردم)، آنگاه كه آن را پاك و تميز كنى؛ و در وصف گندم سرودهاند: يحملن حمراء رسوباً للثقل قد غُربلت و كُربلت من القصل بنابراين ممكن است كه به دليل پاك بودن اين سرزمين از سنگريزه و درختان انبوه، آن را كربلا خوانده باشند. و كرَبل: نام گياه ترشك است و ابو وجزه سعدى در وصف پشمهاى كجاوه گويد: و ثامرُ كربَلٍ و عميم دفلى عليها و الندى سبط يمور بنابراين ممكن است كه اين نوع گياه در اينجا بسيار مىروييده بدين سبب به اين نام خوانده شده است. «1» 2- نظريه غير عربى بودن ريشه نام كربلا دكتر مصطفى جواد در مقالهاى زير عنوان «كربلاء قديما» در «موسوعة عتبات المقدسه» مىنويسد: علامه هبة الدين شهرستانى نوشته است كه «كربلا» مأخوذ از واژه كور بابل به معناى مجموعهاى از روستاهاى بابلى مىباشد؛ «2» و كشيش لغت شناس، انستاس كرملى، گويد: آنچه از خواندن كتابهاى پژوهشگران به ياد داريم اين است كه كربلاء مركب از دو واژه «كربل» و «إل» به معناى حرم خداوند يا حرم مقدس خداوند است. «3» ارجاع واژههايى با ريشه غير عربى به ريشهاى عربى عادت ديرينه عالمان زبان عربى است. شمار نامهايى كه غير عربى بودنشان مورد قبول اينان قرار گرفته باشد، بسيار اندك است؛ مگر نامهاى جنس كه به غير عربى بودن آن اعتراف كرده، آنها را «معرّبات» ناميدهاند؛ زيرا شمار كسانى كه به زبان فارسى آشنايند بسيار است و اينان ريشه واژههاى معرّب را به خوبى درك مىكنند. آنچه راه برگرداندن اعلام و ديگر واژهها را به زبان عربى هموار مىسازد، مشابهت و هموزن بودن آنها با واژههاى عربى است. چنان كه در كربلا، الكربله، و الكربل گذشت، زبانشناسان عرب اين واژهها را عربى دانستهاند، اما در يافتن ريشه آنها سرگردان ماندهاند و اين امر، آنان را به سختى افكنده است! چنان كه در كربلا و ديگر نامهاى غير عربى بدان دچار شدهاند. همچنين تلاش ياقوت حموى براى به عربى بازگرداندن نام كربلا تلاشى بى فايده است و تكيه بر آن درست نيست؛ زيرا كار وى از روى حدس و گمان و تمايل فراگير شديدى است كه مىخواهد نام همه مكانها را به ريشه عربى بازگرداند، با آن كه كربلا از جزيرة العرب بيرون است و بسيارى از شهرهاى عراق مانند بغداد، صرورا، جوخا، بابل، كوش و بعقوبا
اسم الکتاب : با كاروان حسينى(ج4) المؤلف : طبسی، محمد جعفر الجزء : 1 صفحة : 19