انسان تا توان دارد واجب است از نفس و حريم دفاع كند و تسليم شدن جايز نيست و انسان حق دارد از اموال خودش دفاع كند ليكن دفاع از مال واجب نيست. [1]

شهيد ثانى نظر علامه را تأييد كرده است. [2]از شهيد اول تفصيل ديگرى استفاده مى‌شود: به عقيده ايشان دفاع از جان و عرض مطلقاً واجب است ولى دفاع از مال فقط در صورتى واجب است كه مضطرّ به دفاع باشد و ظن غالب بر سلامت داشته باشد. [3]شهيد ثانى [4]و فخرالمحققين در ايضاح الفوائد نظر شهيد اوّل را تأييد كرده‌اند.

4. شرايط دفاع مشروع

چنانكه پيش‌تر بيان شد، فقيهان در دو حوزه از دفاع بحث كرده‌اند، يكى از دفاع سازمان‌يافته و ديگرى از دفاع فردى و گروهى از جان و عرض و مال. دفاع سازمان‌يافته را فقيهان در كتاب جهاد مطرح كرده‌اند. معروف‌ترين تقسيم فقهى جهاد، تقسيم آن به جهاد ابتدايى و جهاد دفاعى است. فقيهان براى جهاد ابتدايى شرايطى را مطرح كرده‌اند، [5]اما براى جهاد دفاعى متعرض شرطى نشده‌اند. تنها شرطى كه در جهاد دفاعى وجود دارد، تجاوز و حمله دشمن است. در باب دفاع فردى در كتاب حدود نيز بحثى با عنوان «شرايط دفاع» مطرح نشده، ليكن ضمن فروعات باب دفاع مباحث تجاوز و تناسب دفاع با حمله مورد توجه قرار گرفته است. و ما در اين قسمت با استفاده از متون فقهى به بررسى شرايط دفاع از نگاه فقه مى‌پردازيم:

1-4. تجاوز

بى‌شك اولين شرط دفاع وقوع تجاوز يا حداقل خطر تجاوز و حمله دشمن است، زيرا دفاع يعنى دفع تجاوز؛ پس تا تجاوزى در كار نباشد اصولاً موضوع دفاع محقق نمى‌شود. چند سؤال بسيار مهم درباره اين شرط (تجاوز) مطرح است كه سعى مى‌كنيم نظرات فقيهان را در پاسخ به اين سؤالات به خوانندگان محترم تقديم كنيم.