2. جايگاه خشونت و مدارا در فقه

به طور تفصيل مى‌توان جايگاه خشونت و مدارا در اسلام و فقه اسلامى را در محورهاى زير مورد تحليل قرار داد.

1-2. رفتارهاى فردى و اجتماعى

اسلام در رفتارهاى فردى و اجتماعى و مراودات معمولى خشونت را جايز ندانسته و از آن نهى كرده است. سفارش اسلام به اصلاح ذات البين، رعايت اخلاق خانواده، سفارش همسايگان، احترام به حقوق اقليت‌هاى مذهبى و حفظ كرامت انسان و انسانيت و پرهيز از هر گونه خشونت در روابط اجتماعى، نشان دهنده آن است كه اسلام براى مدارا اهميت ويژه قائل است. پيامبر اسلام (ص) نيز در رفتارهاى فردى و اجتماعى، پيام‌آور صلح و صفا بود، انبياء، نيز به سراغ قلب‌ها مى‌رفتند و همين رفتار مسالمت‌آميز آنان، يكى از راهكارهاى بسيار موفق آنان در جذب مردم و تسخير قلب‌ها بوده است. بر همين اساس است كه خداوند يكى از ويژگيهاى پيامبر اسلام (ص) را رأفت و مهربانى دانسته است:

فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنتَ فَظّاً غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانفَضُّوا مِن حَولِك. (آل عمران:159)

به رحمت الهى، با آنان نرمخو و پرمهر شدى. اگر تندخو و سخت دل بودى بى شك از تو پراكنده مى‌شدند.

پيامبر (ص) خود فرمود:

امرنى ربى بمداراة الناس كما امرنى باداء الفرائض. [1]

پروردگارم مرا به مدارا و نرمى با مردم دستور فرمود، همان گونه كه به انجام واجبات امر فرمود.

همو فرمود:

مداراة النّاس نصف الايمان والرفق لهم نصف العيش. [2]

مهربانى و سازگارى با مردم از ايمان است و نرمى با آنان نيمى از بركت زندگى.

پيامبر اسلام در برخورد خشونت‌آميز ديگران، نيز از قهر و خشونت بهره نگرفت: وقتى پيامبر (ص) در مكّه براى دعوت مردم به خداپرستى ظهور كرد، با عكس‌العمل شديد قريش