ارتـش آلمـان ، نـيـروى مـكـانـيزه ، پياده و زرهى چندين ارتش و سپاه را در يك يا چند نقطه معين و مناسب متمركز مى ساخت و سپس با قدرت درخطوط پدافندى دشمن شكافى وسيع ايجاد مى كرد و بـا پـيـشروى سريع ، هر گونه مقاومت را در هم مى شكست .(156) تصرف كشور لهستان كاملا با اجراى اين شيوه انجام شد.(157)

در جـنـگ هـاى صـدر اسـلام ، ((اصـل تـمـركـز قـوا)) در شـكـل بـه صـحـنـه آوردن تـمامى امكانات و نيروها و استفاده هماهنگ از آنها جهت تفوق نظامى بر دشـمـن مـتـبـلور گشت و پيامبر اكرم (ص ) به عنوان يك فرمانده برجسته ، با نبوغ و استعداد و بـيـنـش نـظـامى خويش ، به بهترين شكل از آن بهره بردارى نمود كه در مباحث آينده به نمونه هايى اشاره خواهد شد.

در جـنـگ تـحـمـيـلى نـيـز يكى از خط مشى هاى مهمّى كه در جلسه فرماندهان ارشد نظامى سپاه و ارتـش جـهـت تـداوم عمليات ها و به طور كلّى استراتژى عملياتى مورد تصويب قرار گرفت و بـه شـوراى عـالى دفـاع ارائه گـرديـد و تـقريبا در بيشتر عمليات ها به كار گرفته شد، اصل تمركز قوا بود.(158)

تمركز قوا در قرآن و سنت

قـرآن كـريـم دربـاره هـر دو بـعد معنوى و مادّى تمركز قوا تاءكيد نموده است . در مورد تمركز قـواى روحـى و مـعـنـوى ، از آنـجـايى كه چنين تمركزى در صحنه نبرد، با داشتن هدف و انگيزه مـشـتـرك حـاصـل مـى شود، قرآن كريم ، مسلمانان را كه رزمندگان سپاه اسلام ، نخبگان آنها به شـمـار مـى آيـند، به وحدت آرمان ، اعتصام به حبل اللّه ، الفت و برادرى و هماهنگى و پرهيز از اختلاف و تفرقه فرمان مى دهد.(159)

امـّا در زمينه قواى مادى ـ نيروهاى انسانى و تجهيزات ـ قرآن كريم مسلمانان را ملزم مى سازد تا تـمـامـى قـدرت و تـوان كـمـّى و كيفى خويش را مهيّا سازند.(160) اين فرمان ، علاوه بر آمـادگـى نـيـروها و تهيّه تجهيزات و امكانات جنگى درزمان صلح و جنگ ، به صحنه آوردن تمام قـوا، ((بـسـيـج قـوا)) و اسـتـفـاده كـامـل از آنـهـا در صـحـنـه نـبـرد و عـمـليـات را نـيـز شامل مى گردد.

امام على (ع ) در بخشى از يك دستور عملياتى به دو تن از فرماندهان سپاه خويش مى فرمايد:

((وَلْتَكُنْ مُقاتَلَتَكُمْ مِنْ وَجْهٍ واحدٍ اَوْ اِثْنَيْنِ))(161)

و بايد جنگ شما (با دشمن ) از يك سو و يا دو سو باشد.

ابن ابى الحديد در شرح اين عبارت مى گويد:

يعنى متفرق نگرديد و جنگ شما با دشمن در چند جهت پراكنده نباشد، زيرا اتّخاذ چنين روشى شما را سست مى نمايد و حال آنكه تمركز شما (در يك جهت و يا حداكثر در دو جهت ) موجب ظفر مندى شما خواهد شد.(162)

اين عبارت حضرت به صراحت اتخاذ شيوه تمركز را در مرحله تهاجم توصيه مى نمايد.

امـيـر مـؤ منان على (ع ) در دستور العمل نظامى ديگرى ، اقدام به يك تهاجم منظم تمركز يافته به هنگام پديدار شدن آثار شكست در نيروهاى دشمن را ضرورى مى شمارد.

فاذا استحقت الهزيمة فاحملوا بجماعتكم على التعابى غير مفترقين و لا منفضّين (163)

هـرگـاه دشمن روى به هزيمت نهاد، همگى با آرايش نظامى ، بى آنكه پراكنده و متفرق گرديد، او را مورد تهاجم قرار دهيد.

انواع تمركز

اصل تمركز را در يك تقسيم بندى كلّى مى توان به تمركز آفندى و پدافندى تقسيم نمود.

اگـر چـه غـالب بـودن جـنـبـه تـهـاجـمـى تـمـركـز، بـه ويـژه در جـنـگ هـاى مـعـاصـر، قـابـل انـكـار نـيست امّا اين موضوع دليل انحصار تمركز در آفند نمى شود، چرا كه تمركز در پدافند در بسيارى از جنگ ها اتفاق افتاده امّا مصاديق كمترى داشته است .

در تـمـركـز پـدافندى ، جمع آورى و فراهم نمودن حداكثر توان و قدرت رزمى جهت خنثى نمودن تلاش يا تك اصلى دشمن مورد نظر است و آنچه در اين مرحله بسيار مهم است تشخيص به موقع تـك اصـلى و تـمـايز آن از تك هاى ايذايى و فريبنده است ، و گرنه يا اصلا فرصت تمركز حاصل نمى شود و يا در صورت امكان تمركز، قادر به انجام تمركز مؤ ثرى نخواهيم بود.