ثابِتِ بْنِ اَسْلَمِ بْنِ عَبْدُ الْوَهّاب، ابوالحسن (مق‌ ح 460ق/ 1068م)، فقیه و نحوشناس شیعی‌مذهب سوری. برخی سال درگذشت ثابت را حوالی سال 420ق/1028م نوشته‌اند (نک‌ : خوانساری، 2/164؛ بغدادی، 1/248). بعضی نیز نام پدر او را احمد گفته‌اند که ظاهراً تصحیف است (نک‌ : امین، 4/7، به نقل از منتجب‌الدین در فهرست).
اخبار مربوط به زندگی ثابت بسیار اندک است. نسبت «حلبی» وی احتمالاً دلالت بر آن دارد که زادگاه و خاستگاه او حلب بوده است (نک‌ : ذهبی، 18/176؛ صفدی، 10/470؛ ابن حجر، 2/75). گویند که ثابت از شاگردان بزرگ ابوصلاح حلبی (د ح 449ق/ 1057م) بود و پس از استاد خود، به تربیت شاگردان وی پرداخت (نک‌ : ذهبی، ابن حجر، همانجاها)؛ نیز او را سرپرست کتابخانه‌ای می‌دانند که سیف‌الدولۀ حمدانی (حک‌ 333-357ق) در حلب تأسیس کرده بود (نک‌ : صفدی، همانجا؛ سیوطی، 1/480).
گرایش ثابت به آیین تشیع، زندگی را بر وی تباه کرد، زیرا در روایتی کهن چنین آمده است که وی با آیین اسماعیلیه مخالف بود و می‌کوشید مردم را از گرویدن به آن باز دارد و به همین منظور، کتابی نیز در ردّ اسماعیلیه و انتقاد از عقاید آنان نگاشت. این امر موجب شد که وی را از حلب به مصر بردند و در حدود سال 460ق/ 1068م به‌فرمان مستنصر فاطمی (د 487ق/ 1095م) بر دار آویختند و کتابخانۀ شهر حلب را که مشتمل بر 10 هزار جلد کتاب بود، آتش زدند (نک‌ : ذهبی، صفدی، سیوطی، همانجاها).
گویا کتابی که اسباب قتل ثابت را فراهم آورده بود، چنین نام داشت: ابتداء دعوة العبیدیین و کشف عُوارهم (نک‌ : آقابزرگ، 1/60). اثر دیگری نیز به نام تعلیل قراءة عاصم به او منسوب است (نک‌ : صفدی، سیوطی، همانجاها؛ آقابزرگ، 4/226).
مآخذ: آقابزرگ، الذریعة؛ ابن حجر عسقلانی، احمد، لسان المیزان، بیروت، 1406ق/1986م؛ امین، محسن، اعیان الشیعة، به کوشش حسن امین، بیروت، 1403ق/1983م؛ بغدادی، هدیه؛ خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، بیروت، 1411ق/1991م؛ ذهبی، محمد، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمدنعیم عرقسوسی، بیروت، 1406ق/1986م؛ سیوطی، بغیة الوعاة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، 1399ق/1979م؛ صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش ژاکلین سوبله و علی عماره، ویسبادن، 1402ق/1982م.
هادی نظری‌منظم