responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : دانشنامه کلام اسلامی المؤلف : جمعی از محققین    الجزء : 1  صفحة : 49
اصحاب امام مهدى (عج)
همراهان و ياران امام مهدى (عج) در زمان ظهور.
كلمه اصحاب و صحابه ، جمع صاحب از ماده صحب ، در لغت به معناى معاشر و همراه است ( لسان العرب ، ج1 ، ص 519 ; تاج العروس ، ج3 ، ص 186).
در قرآن نيز كلمه اصحاب به معناى همراه ، اهل ، دسته و گروه به كار رفته و 78 بار در آيات مختلف ذكر شده است.
تعداد اصحاب امام مهدى (عليه السلام) ، چگونگى پيوستن آنان به حضرت ، بيعت آنان با امام (عليه السلام) ، مشخصات فردى و منطقه ، ويژگى ها و اوصاف ياران مهدى (عج) و ...از جمله موضوعاتى است كه در مجامع روايى شيعى و برخى منابع حديثى اهل سنت ، منعكس شده است.
در مورد تعداد اصحاب امام مهدى (عليه السلام) ، در روايات آمار مختلفى ذكر شده است. بيشتر روايات تعداد اصحاب و ياران امام مهدى (عليه السلام) را سيصد و سيزده نفر به اندازه اصحاب پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم در جنگ بدر ذكر نموده است ( كمال الدين ، ج72 ، ص 654 ; الخصال ، ص 649 ; بصائر الدرجات ، ص 311 ; عيون اخبار الرضا (عليه السلام) ، ج1 ، ص 59 ; ملاحم ابن طاووس ، ص 64 ; تفسير عياشى ، ج2 ، ص 56 ; دلائل الامامه ، ص 319 ; المحجه ، ص 46). بر اساس اين روايات ، آنان به طور ناگهانى و معجزه آسا از مسافت هاى دور و نزديك در يك شب و يا صبح گاه در مكه معظمه گرد مى آيند و به حضرت مى پيوندند. اميرمؤمنان (عليه السلام در مورد نحوه فراخوانى و پيوستن ياران مهدى (عليه السلام) از پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) نقل مى كند كه: خداوند ياوران مهدى را در كمتر از چشم به هم زدن از مشرق و مغرب زمين در كنار كعبه گرد مى آورد (ملاحم ابن طاووس ، ص 146). امام باقر (عليه السلام) نيز در اين مورد مى فرمايد: ياران مهدى با طى الارض به سوى او مى شتابند و در مكه با او بيعت مى كنند ( روضة الواعظين ، ج2 ، ص 263 ; عقدر الدرر ، ص 65 ; البرهان فى علامات مهدى آخرالزمان ، ص 145).
امام (عليه السلام) در اين بيعت از آنان تعهد مى گيرد كه با حضرت بر سر شرايطى كه اعلام مى كند ،پيمان وفادارى ببندند. از جمله شرايطى كه براى بيعت امام (عليه السلام) با يارانش نقل شده است ، پايمردى در ميدان رزم ، دورى از حرام و كارهاى منكر نظير: دزدى ، زراندوزى ، احتكار ، رباخوارى ، تخريب مساجد ، شهادت ناحق ، نوشيدن شراب ، تجمل گرايى ، تحقير مؤمنان ، تعقيب افراد فرارى ، خونريزى ناحق ، انفاق به منافقان و كافران و انجام عمل نامشروع ، و همچنين تحمل سختى ها و مشكلات و امر به معروف و نهى از منكر ، مى باشد. اصحاب نيز اين پيمان را مى پذيرند و تك تك با امام (عليه السلام) مصافحه مى كنند. ( عقد الدرر ، ص 96 ; الشيعة والرجعه ، ج1 ، ص 157).
در برخى روايات نام ، مليت و موطن آنان نيز ذكر شده است و از شهرهايى چون: كوفه ، بصره ، مدائن ، هرات ، حران ، قلزوم ، خيبر ، طرابلس ، بيروت و بسيارى از شهرهاى ايران ، مثل: اهواز ، همدان ، رى ، طالقان ، قم ، نيشابور ، كرمان ، قزوين ، مرو ، طوس و... نام برده شده است ( دلائل الامامه ، ص 316 ; ملاحم ابن طاووس ، ص 146).
برخى روايات ، تعداد اصحاب و ياوران مهدى (عليه السلام) را بيش از 313 نفر ذكر كرده است. اين دسته روايات بعضاً عدد ده هزار را ذكر نموده است ; از جمله در روايتى امام صادق (عليه السلام مى فرمايد: مهدى ظهور نمى كند مگر اين كه حلقه كامل گردد ، در پاسخ به اين سؤال كه آنان چند نفراند مى فرمايد: ده هزار نفر (الغيبة نعمانى ، ص 307 ; اثبات الهداه ، ج3 ، ص 545).
همچنين ابوبصير نقل مى كند: مردى از اهالى كوفه از امام صادق (عليه السلام) پرسيد كه آنان چند نفرند ، مردم مى گويند: همراهان مهدى به تعداد اصحاب بدر سيصد و سيزده نفرند؟ امام (عليه السلام) در پاسخ فرمود:مهدى ظهور نمى كند مگر با نيروى قدرتمندى كه تعداد آنان كمتر از ده هزار رزمنده نخواهند بود ( كمال الدين ، ج2 ، ص 654 ; اثبات الهداه ، ج3 ، ص 548 ; نور الثقلين ، ج4 ، ص 98 ; العدد القويه ، ص 65).
برخى ديگر از روايات ، تعداد اصحاب مهدى (عليه السلام) در هنگام ظهور را حداقل دوازده هزار و حداكثر پانزده هزار نفر ذكر كرده است. (ملاحم ابن طاووس ، ص 65) و حتى در بعضى روايات عدد يكصد هزار نفر نيز نقل شده است (إثبات الهداه ، ج3 ، ص 578 ; بحارالأنوار ، ج52 ، ص 307 و ص 367 ; بشارة الإسلام ، ص 190).
جمع ميان اين دسته از روايات با روايات دسته نخست با توجه به قراين موجود به آن است كه روايات عدد 313 ، ناظر به اصحاب و ياران ويژه حضرت در مرحله آغازين قيام است ، آنانى كه هسته اصلى قيام را تشكيل مى دهند و در روايات از آنان به عنوان پرچمداران و فرماندهان لشكر مهدى (عليه السلام) (كمال الدين ، ج2 ، ص 672 ; الغيبة نعمانى ، ص 315 ; اصول كافى ، ج8 ، ص 313 ; المحجه ، ص 19) و نيز فرمانروايان و حكام روى زمين ، ياد شده است كه حضرت به وسيله آنان شرق و غرب جهان را فتح مى كند: انّهم حكّام الأرض وعماله عليها وبهم يفتح شرق الأرض وغربها ( الغيبة نعمانى ، ص 252 ; اعيان الشيعه ، ج2 ، ص 84). اين سيصد و سيزده نفر ، هم كادر اوليه قيام اند و هم كارگزاران اصلى حكومت جهانى حضرت و زمامداران زمين.
اما روايات دسته دوم كه عدد بيشتر از سيصد و سيزده نفر را ذكر نموده اند ، ناظر به مجموع نيروها و ياورانى است كه به اين جمع مى پيوندند تحت فرماندهى آنان قرار دارند. شاهد اين مطلب دو روايتى است كه از امام صادق (عليه السلام) رسيده است.
در روايت نخست حضرت مى فرمايد: آنان (اصحاب مهدى) سيصد و سيزده نفرند و هر يك خود را در ميان سيصد نفر مى بينند ( دلائل الامامه ، ص 320 ; المحجه ، ص 46).
ظاهر روايت اين است كه هر كدام از اين سيصد و سيزده تن ، فرماندهى جمعى را به عهده مى گيرند. در جاى ديگر مى فرمايد: هنگامى كه خداوند به حضرت قائم اجازه قيام دهد ، سيصد و سيزده تن با او بيعت مى كنند و حضرت در مكه توقف مى كند تا تعداد يارانش به ده هزار نفر برسند ، آنگاه به سوى مدينه حركت مى كنند (المستجاد ، ص 511).
اين دو روايت ، قرينه است بر اين كه قيام حضرت مهدى (عليه السلام) با سيصد و سيزده نفر از اصحاب ويژه و اخذ بيعت از آنان ، آغاز مى گردد و ساير ياوران حضرت به سرعت به آنان ملحق مى شوند. از اين رو ، رواياتى كه عدد بالاتر از 313 را ذكر نموده است ناظر به مجموع نيروهايى است كه تحت فرماندهى ياران ويژه حضرت ، لشكريان قيام مهدى را در هنگام ظهور تشكيل مى دهند. از اين رو ، با توجه به اختلاف روايات در مورد تعداد آنان ، مى توان گفت ارقام ياد شده مقصود نبوده است ، بلكه مقصود بيان فزونى پيروان و ياوران امام مهدى (عليه السلام بوده است.
از نظر ويژگى ها و اوصاف ، اصحاب مهدى (عليه السلام) همگى جوانند ، مگر تعداد اندكى مانند سرمه در چشم و يا نمك در غذا ( الغيبة نعمانى ، ص 315 ; الغيبة طوسى ، ص 284 ; ملاحم ابن طاووس ، ص 145 ; كنزالعمال ، ج14 ، ص 592 ; بحارالانوار ، ج52 ، ص 334).
آنان به شيران روز و نيايشگران شب زنده دار ، كه دل هاى شان مانند پاره هاى آهن محكم و استواراند ، توصيف شده اند ( بحارالانوار ، ج52 ، ص 386).
مردانى كه جز شهادت ، آرزوى ديگر ندارند و در برابر رهبر و مولاى خويش سخت مطيع و فرمانبردارند. ابهت و رعب اين جنگجويان مصمم و فولادين ، دشمنان را زمين گير مى كند ( مستدرك الوسائل ، ج11 ، ص 114).
و در راه انجام مأموريت ، بسيار قاطع و نترس اند و از هيچ خطرى هراس به دل راه نمى دهند ( بحارالانوار ، ج52 ، ص 308).
در ميان اصحاب مهدى (عليه السلام) زنان نيز حضور دارند و در بخش هاى بهداشت و درمان ، انجام وظيفه مى كنند. تعداد آنان در روايات ، متفاوت ذكر شده است. طبق روايت مفضل بن عمر از امام صادق ، همراه قائم (عليه السلام) سيزده نفر زن حضور دارند كه زخمى ها را مداوا و بيماران را پرستارى مى كنند. ( دلائل الامامه ، ص 259 ; اثبات الهداه ، ج3 ، ص 75). اسامى نه نفر و در برخى روايات پنجاه نفر ذكر شده است ( تفسير عياشى ، ج1 ، ص 65 ; الغيبة نعمانى ، ص 279) و در برخى ديگر عدد بيشترى عنوان شده است ( فتن ابن حماد ، ص 151). اين روايات ظاهراً ناظر به زنانى است كه پس از قيام ، حضرت را همراهى و در كارها و اردوى حضرت مشاركت مى نمايند.
از جمله كسانى كه در زمان ظهور در جمع اصحاب و لشكريان امام مهدى (عليه السلام) قرار مى گيرند ، عده اى از مؤمنان شايسته و برجسته اى اند كه پيش تر از دنيا رفته اند. خداوند آنان را دوباره زنده مى كند و به سپاه مهدى (عليه السلام) ملحق مى شوند. اين اشخاص كه در روايات بعضاً نام برده اند ، برخى جزء امت هاى پيشين اند مانند: يوشع وصى موسى (عليه السلام) ، مؤمن آل فرعون و اصحا ب كهف ( ارشاد القلوب ديلمى ، ص 365 ; حلية الابرار ، ج2 ، ص 601 ; دلائل الامامه ، ص 274 ; كشف الغمه ، ج3 ، ص 256 ; بحارالانوار ، ج52 ، ص 346). برخى ديگر جزء پيشگامان و برجستگان صدر اسلام در عصر پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) و امامان معصوم اند ، نظير: سلمان فارسى ، ابا دجانه انصارى ، مالك اشتر نخعى ( روضة الواعظين ، ج2 ، ص 266 ; دلائل الامامه ، ص 274 ; مجمع البيان ، ج2 ، ص 489 ; اثبات الهداه ، ج73 ص 550) ، جبير بن خاربون (الخرائج والجرائح ، ج71 ص 185 ; بحارالانوار ، ج41 ، ص 296) ، اسماعيل فرزند امام صادق (عليه السلام) ( الايقاظ من الهجعه ، ص 266) ، عبداللّه بن شريك عامرى ( همان ; بحارالانوار ، ج53 ، ص 67 ; اثبات الهداه ، ج3 ، ص 561) ، مفضل بن عمر ( دلائل الامامه ، ص 248 ; اثبات الهداه ، ج3 ، ص 573) و....
با ظهور امام مهدى (عليه السلام) حضرت مسيح (عليه السلام) نيز از آسمان فرود مى آيد و به امام عرض مى كند: من به عنوان وزير فرستاده شده ام ، نه امير و فرمانروا ( ملاحم ابن طاووس ، ص 83 ; فتن ابن حماد ، ص 160).
وى از سوى حضرت ، فرماندهى عمليات تهاجمى عليه لشكريان دجال را به عهده مى گيرد ( الشيعة والرجعه ، ج71 ص 167).
در روايات ، از حضرت عيسى (عليه السلام) به دليل نقش كليدى ايشان در ميان اصحاب و كارگزاران امام مهدى (عليه السلام) ، با عناوين وزير ، پرده دار و جانشين ياد شده است. ( غاية المرام ، ص 697 ; حلية الابرار ، ج72 ص 620). همچنين از برخى ديگر از چهره هاى شاخص ياران امام مهدى (عليه السلام) نظير: شعيب بن صالح ، در روايات به عنوانپرچمدار سپاه مهدى (عليه السلام) ياد شده است ( ملاحم ابن طاووس ، ص 53 ; نور الابصار ، ص 138 ; عقد الدرر ، ص 130 ; الشيعة والرجعه ، ج71 ، ص 211).
حضرت مهدى (عليه السلام) با چنين اصحاب و يارانى ، جهان را فتح و اسلام را در سراسر زمين حكمفرما مى سازد. امام باقر (عليه السلام) مى فرمايد: گويا ياران مهدى را مى بينم كه سراسر زمين و آسمان را احاطه كرده و هيچ چيزى در جهان نيست كه فرمانبردار و تسليم محض آنان نباشد. آنان به قدرى محبوبيت دارند كه حتى درندگان و پرندگان نيز در پى جلب خشنودى آنان هستند ، قطعه اى از زمين ، از اين كه يكى از ياران مهدى (عليه السلام) بر آن گام نهاده است بر قطعه ديگر فخر و مباهات مى كند (كمال الدين ، ج2 ، ص 672 ; اثبات الهداه ، ج3 ، ص 493 ; بحارالانوار ، ج52 ، ص 327).

منابع
(1) اثبات الهداة ، حر عاملى ، چاپخانه علميه ، قم ، بى تا ؛
(2) ارشاد القلوب ، الديلمى ، ابومحمد الحسن ، مؤسسة الأعلمى ، لبنان ، بيروت ؛
(3) اعيان الشيعة ، امين العاملى ، السيد محسن ، دار التعارف ، لبنان ، بيروت ؛
(4) الايقاظ من الهجعة ، حر عاملى ، محمد بن الحسن ، دار الكتب العلميه ، قم ؛
(5) بحارالانوار ، مجلسى ، محمد باقر ، مؤسسة الوفاء ، بيروت ؛
(6) البرهان فى علامات مهدى آخرالزمان ، متقى هندى ، علاء الدين على بن حسام الدين ، چاپخانه خيام ، قم ؛
(7) بشارة الإسلام ، كاظمى ، السيد مصطفى آل السيد حيدر ، كتابخانه نينوا الحديثة ، تهران ؛
(8) بصائر الدرجات ، صفار قمى ، محمد بن الحسن بن فروخ ، كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى ، قم ؛
(9) تاج العروس ، الزبيدى ، السيد محمد مرتضى الحسينى الواسطى ، دار الهداية ، كويت ، 1385هـ.ق ؛
(10) تفسير عياشى ، عياشى ، محمد بن مسعود بن عياش سمرقندى ، كتابفروشى اسلاميه ، تهران ؛
(11) حلية الابرار فى فضائل محمد وآله الأطهار ، بحرانى ، السيد هاشم بن سليمان ، دارالكتب العلميه ، قم ، بى تا ؛
(12) الخرائج والجرائح ، الراوندى ، ابوالحسين سعيد بن هبة اللّه (قطب الدين) ، مؤسسة الإمام المهدى(عليه السلام) ، قم ؛
(13) الخصال ، صدوق ، محمد بن على بن الحسين بن بابويه القمى ، انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين ، قم ؛
(14) دلائل الامامة ، طبرى ، ابوجعفر محمد بن جرير بن رستم (شيعى) كتابفروشى رضى ، قم ؛
(15) روضة الواعظين ، نيشابورى ، محمد بن فتال ، انتشارات الرضى ، قم ، بى تا ؛
(16) عقد الدرر فى اخبار المنتظر ، سلّمى شافعى ، يوسف بن يحيى ، عالم الفكر ، قاهره ، بى تا ؛
(17) الشيعة والرجعة ، طبسى ، شيخ محمدرضا ، چاپخانه الآداب ، نجف الاشرف ، 1385هـ.ق ؛
(18) العدد القوية لدفع المخالف اليومية ، حلى ، رضى الدين على بن مطهر ، كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى ، قم ؛
(19) عيون اخبار الرضا (عليه السلام) ، صدوق ، محمد بن على بن الحسين بن بن بابويه قمى ، نشر توس ، قم ؛
(20) غاية المرام فى حجة الخصام عن طريق الخاص و العام ، بحرانى ، السيد هاشم بن سليمان ، مؤسسة الاعلمى ، بيروت ؛
(21) الغيبة ، طوسى ، ابوجعفر محمد بن الحسن ، كتابفروشى صدوق ، تهران ، بى تا ؛
(22) الغيبة ، نعمانى ، محمد بن ابراهيم المعروف به ابوزينب ، كتابفروشى صدوق ، تهران ؛
(23) الفتن ، ابن حماد ، نعيم بن حماد المروزى ، كتابخانه المتحف (خطى انگلستان) ؛
(24) الكافى ، كلينى ، محمد بن يعقوب رازى ، دارالكتب الاسلامية ، تهران ؛
(25) كشف الغمة في معرفة الأئمة ،اربلى ، ابوالحسن على بن عيسى بن ابوالفتح ، دار الكتاب الإسلامية ، بيروت ؛
(26) كمال الدين و تمام النعمة ، صدوق ، محمد بن على بن الحسين بن بابويه قمى ، انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين ، قم ؛
(27) كنزالعمال في سنن الأقوال والأفعال ، متقى هندى ، علاء الدين على بن حسام الدين ، مؤسسة الرسالة ، بيروت ؛
(28) لسان العرب ، ابن منظور ، نشر ادب الحوزه ، قم ؛
(29) مجمع البيان فى تفسير القرآن ، طبرسى ، فضل بن الحسن ، دار الكتب الإسلامية ، قم ؛
(30) المحجة فيما نزل فى الحجة ، بحرانى ، السيد هاشم بن سليمان ، مؤسسة الوفاء ، 1403هـ.ق ، بيروت ؛
(31) المستجاد من كتاب الارشاد ، حلى ، حسن بن مطهر ، كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى ، قم ؛
(32) مستدرك الوسائل ، نورى ، ميرزا حسين ، مؤسسة آل البيت(عليهم السلام) لاحياء التراث ، قم ؛
(33)
الملاحم والفتن في ظهور الغائب المنتظر ، ابن طاووس ، على بن موسى ، مؤسسة الأعلمى ، 1403هـ.ق ، بيروت ؛
(34) نورالابصار فى مناقب آل النبى المختار ، شبلنجى ، حسن بن مؤمن ، دار الفكر ، بيروت.؛
قنبر على صمدى
اسم الکتاب : دانشنامه کلام اسلامی المؤلف : جمعی از محققین    الجزء : 1  صفحة : 49
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست