بَردیجی ، ابوبکر احمدبن هارون بن روح بردعی ، محدث ، فقیه و رجالی قرن سوم و چهارم . در حدود 230 در بردیج ، از توابع بَرذعه در ارّان (جمهوری آذریایجان کنونی )، چشم به جهان گشود (کحاله ، ج 2، ص 198؛ یاقوت حموی ، ج 1، ص 556؛ ذهبی ، 1403، ج 14، ص 122) و در رمضان 301 در 71 سالگی در بغداد دیده از جهان فروبست (خطیب بغدادی ، ج 5، ص 195؛ بروکلمان ، > ذیل < ، ج 1، ص 949). بعضی از حفاظ و محدثان نسبت بردعی به احمدبن هارون را انکار می کنند و او را بردعی بردیجی می نامند (سمعانی ، ج 2، ص 149ـ150؛ ابن عدیم ، ج 3، ص 194). از سوانح زندگی وی اطلاع چندانی در دست نیست . به گفتة معاصران و استادش ، ابوسعید اشَجّ، بردیجی به شهرهای دیگر مسافرت می کرد و حدیث می نوشت (ذهبی ، 1984، ج 2، ص 124؛ همو، 1413، حوادث و وفیات 301ـ310 ه ، ص 54). مسافرتهای او به اصفهان (ابونعیم ، ج 1، ص 113؛ سزگین ، ج 1، جزء 1، ص 326) نیز احتمالاً به همین منظور بوده است .

ابوبکر بردیجی در زمان خود، از استادان و مشایخ بزرگ کسب معرفت کرد. در نیشابور از محمدبن یحیی ذُهلی استماع حدیث کرد (سمعانی ، ج 2، ص 149؛ ذهبی ، 1403، همانجا) و نزد مشایخ بزرگی چون نصربن علی جهضمی ، یحیی بن عبدالله کرابیسی ، ابوسعید اشَجّ و هارون بن اسحاق همدانی تلمذ کرد (خطیب بغدادی ، ج 5، ص 194ـ 195؛ سمعانی ، ج 2، ص 148ـ149؛ ذهبی ، 1413، همانجا). ابوعمر مستملی در255 در مسجد محمدبن یحیی ذُهلی از احمدبن هارون بردیجی حدیث شنیده و در بیان مقام بلند او گفته است که در میان ائمة اهل حدیث ، جز ابوبکر بردیجی کسی را نمی شناسم (ابن عدیم ، ج 3، ص 193). در بیروت از عباس بن ولیدبن مزید، در دمشق از زیدبن محمدبن عبدالصمد و ابازُرعه و در حِمْص از محمدبن عوف و دیگر محدثان و مشایخ بزرگ آن عصر حدیث آموخت (ابن عساکر، ج 6، ص 64؛ ابن عدیم ، ج 3، ص 191).

از شاگردان مشهور وی جعفربن احمدبن سنان قطان ، ابوبکر محمدبن عبدالله شافعی ، علی بن محمدبن لرجوع کنید به لرجوع کنید به و ابوالقاسم سلیمان بن احمد طبرانی را می توان نام برد (سمعانی ، ج 2، ص 149؛ ابن عساکر، همانجا). او از محدثان بزرگی است که شاگردان ، مشتاقانه در محضرش حاضر می شدند (بردیجی ، مقدمة شهابی ، ص 9). بردیجی در دوران زندگی خود، همواره مشغول جمع آوری حدیث بود (ذهبی ، 1403، همانجا)، به طوری که ابن اثیر (ج 1، ص 136) او را از پیشروان علم حدیث و یاقوت حموی (همانجا) وی را، از بزرگان دانش حدیث خوانده اند. همچنین حفاظ و محدثان مشهوری ، چون ابوالحسن بن قبیس و ابوبکر خطیب ، وی را در زمرة حافظان صدیق آورده اند (ابن عساکر، ج 6، ص 65ـ67؛ ابن عدیم ، ج 3، ص 193ـ194). دارقُطْنی او را از موثّقان علم حدیث و مورد اعتماد علمای عصر خود می دانست (خطیب بغدادی ، ج 5، ص 195؛ ابن عدیم ، ج 3، ص 192؛ ذهبی ، 1403،ج 14،ص 123). شهرت بردیجی تا آنجاست که مشایخ همعصر حاکم نیشابوری در احادیث خود از وی روایت کرده اند، و سمعانی (همانجا)، به نقل از حاکم نیشابوری ، آورده است که شیخ ایشان ، ابوعلی حافظ ، در مکه در 303، از ابوبکر بردیجی حدیث شنیده است . اما این قول که سفر ابوبکر به حج و وفات او در مکه در 303 بوده ، اشتباه ناشی از ضبط تاریخ وفات است ؛ زیرا ابوعلی یک بار قبل از 300 و بار دیگر در 303 به مکه سفر کرده است ، و بنا به قول بیشتر منابع وفات ابوبکر بردیجی در بغداد در 301 روی داده است (سمعانی ، همانجا، و پانویس 5؛
خطیب بغدادی ، همانجا).

از بردیجی این آثار بر جای مانده است : طبقات الاسماء المفردة من الصحابة و التابعین و اصحاب الحدیث ، در معرفی راویانی که همنام نداشته اند؛
و معرفة المتصل من الحدیث و المرسل والمقطوع و بیان الطرق الصحیحة ، در علم حدیث (اشبیلی ، ج 2، ص 207).

---

منابع :
(1) ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب ، بیروت 1414/1994؛
(2) ابن عدیم ، بغیة الطلب فی تاریخ حلب ، چاپ فرجوع کنید به اد سزگین ، فرانکفورت 1409/1989؛
(3) ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق ، چاپ علی شیری ، بیروت 1415ـ1417/ 1995ـ1996؛
(4) احمدبن عبدالله ابونعیم ، کتاب ذکر اخبار اصفهان ، لیدن 1931ـ1934، چاپ افست تهران ( بی تا. ) ؛
(5) محمدبن خیر اشبیلی ، فهرسة مارواه عن شیوخه من الدواوین المصنفة فی ضروب العلم و انواع المعارف ، چاپ کودرا و ریبرا، ساراگوسا 1894ـ 1895؛
(6) احمدبن هارون بردیجی ، طبقات الاسماء المفردة من الصحابة و التابعین و اصحاب الحدیث ، چاپ سکینه شهابی ، دمشق 1987؛
(7) احمدبن علی خطیب بغدادی ، تاریخ بغداد ، مدینه ( بی تا. ) ؛
(8) محمدبن احمد ذهبی ، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام ، چاپ عمر عبدالسلام تدمری ، ج 22: حوادث و وفیات 301ـ310 ه ، بیروت 1413/ 1992؛
(9) همو، سیر اعلام النبلاء ، ج 14، چاپ شعیب ارنرجوع کنید به وط ، بیروت 1403/1983؛
(10) همو، العبر فی خبر من غبر ، ج 2، چاپ فرجوع کنید به اد سیّد، کویت 1984؛
(11) فرجوع کنید به اد سزگین ، تاریخ التراث العربی ، ج 1، جزء 1، نقلة الی العربیة محمودفهمی حجازی ، ریاض 1403/1983؛
(12) عبدالکریم بن محمد سمعانی ، الانساب ، ج 2، چاپ عبدالرحمان بن یحیی معلمی یمانی ، حیدرآباد دکن 1383/1963؛
(13) عمررضا کحاله ، معجم المرجوع کنید به لفین ، دمشق 1957ـ1961، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(14) یاقوت حموی ، معجم البلدان ، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873، چاپ افست تهران 1965؛


(15) Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur, Leiden 1943-1949, Suplementband, 1937-1942.

/ مهدی جوزی /