بُرْجُ الشهدا ،

از برجهای شهرکهن مارده ، در اندلس . این برج به سبب جنگ مهمی که مسلمانان در آغاز لشکرکشی به اندلس (94) در جوار آن کردند و شهیدانی به جا گذاشتند، به برج الشهدا معروف شد. در اخبار مجموعه (قرن پنجم )، یکی از قدیمترین منابع ، آمده است که چون موسی بن نُصَیر * به شهر مارده آمد، این شهر دارالملک بعضی از شاهان اندلس ، و دارای آثار، پلها، کاخها و کنیسه های شگفت انگیز بود. او آنجا را محاصره کرد و مردم از شهر بیرون آمدند و تجمع کردند. سپس در فاصلة یک میلی باروی شهر جنگ شدیدی درگرفت . موسی ضمن جنگ متوجه حفره ای (یا خندقی ) نزدیک صخرة کنار باروی شهر شد. شبانه در آنجا سربازان و اسبهایی را به کمین نهاد. صبحگاه ، لشکر انبوهی به مسلمانان حمله ور شد. مردان کمین کرده بر اسبها سوار شدند و با آنان جنگیدند و بسیاری از ایشان را کشتند. فقط کسانی که از معرکه به شهر گریختند، نجات یافتند (ص 25). محاصرة شهر و جنگهای متوالی ، چندین ماه ادامه یافت (ابن اثیر، ج 4، ص 564 ـ565؛
اخبار مجموعه ، همانجا) تا آنکه موسی آلتی قلعه گیر (باروکوب ) ساخت و مسلمانان آن را آرام پای یکی از برجهای باروی شهر بردند و شروع به سوراخ کردن صخرة زیرِ بارو کردند، اما به سنگ بسیار سختی برخوردند که کلنگ و تیشة آنان را کُند کرد. در این هنگام دشمنانی که بر بالای بارو قرار داشتند آنان را می کشتند. چون مسلمانان زیر آن قلعه گیر کنار برج شهید شدند، ازینرو آن برج را برج الشهدا نامیده اند ( اخبار مجموعه ، همانجا؛
مقرّی ، ج 1، ص 270). صاحب اخبار مجموعه می گوید که کمتر کسی این واقعه را می داند (همانجا)، به نوشتة ابن اثیر (قرن هفتم )، این برج تا روزگار وی به همین نام (برج الشهدا) معروف بوده است (ج 4، ص 565).

---

منابع :
(1) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ ، بیروت 1399ـ1402/1979ـ1982؛
(2) اخبار مجموعة ، قاهره 1401/1981؛
احمدبن محمد مقری ، نفح الطیب ، چاپ احسان عباس ، بیروت 1388/1968.

/ حسین قرچانلو /