بَراءبن عازب ، بن حارث بن عدیّبن جُشَم بن مَجْدَعة بن حارثة بن حارث بن خزرج بن عمروبن مالک بن اوس ، از تیرة خزرج ، از شاخه های قبیلة اَوْس . بعضی او را بخطا به قبیلة خزرج که نسَب آنها به خزرج بن حارثة بن ثعلبة بن عنقا، برادر اوس می رسد (رجوع کنید به اَوْس ، خزرج ) نسبت داده اند. مُزّی (ج 4، ص 34) جُشَم را در شمار اجداد او نیاورده است و ابن کلبی (ج 2، ص 395) نیز مَجْدَعه را ذکر نکرده و «جاریه » را به جای «حارثه » ثبت کرده است ؛ابن حجر قول ابن کلبی را درست دانسته است (ج 1، ص 142). از چهار کنیة ابو عُماره و ابوعامر و ابوعَمرو و ابوالطُّفیل که برای او ذکر شده ، کنیة اول مشهورتر و به گفتة ابن عبدالبَر (ج 1، ص 155) درست تر است . وی صحابی و صحابی زاده بوده و مادرش حبیبه دختر ابوحبیبة بن حُباب بن انس بن زیدبن مالک (و به قولی : «امّ خالد» دختر ثابت بن سنان بن عبیدبن اَبْجَر، دختر عموی ابو سعید خُدری * ) نام داشته است (مُزّی ، ج 4، ص 35؛ ابن حجر عسقلانی ، ج 1، ص 142). ولادت او، با توجّه به گفتة خودش که در غزوة خندق پانزده ساله بوده (ابن سعد، ج 4، ص 368)، ده سال پیش از هجرت روی داده است ؛ اما بنا به قول بحرالعلوم (ج 2، ص 126)ـ که مستند آن معلوم نیست ـ براء در غزوة بدر (سال دوم ) چهارده ساله بوده و در نتیجه باید دوازده سال پیش از هجرت به دنیا آمده باشد. همچنین بنابر روایت مقبول ابن حِبّان و واقدی ، او سالهای آخر عمر را درکوفه گذرانده و به سال 71 یا 72، در روزگار فرمانروایی مصعب بن زبیر * ، در آنجا درگذشته است (ابن سعد، همانجا؛ ابن حجر عسقلانی ، همانجا؛ مُزّی ، همانجا؛ خطیب بغدادی ، ج 1، ص 177؛ مامقانی ، ج 1، بخش 2، ص 162). این قول نیز به واقدی منسوب است که وی سرانجام به مدینه بازگشته و همان جا مرده است (ابن سعد، ج 6، ص 17). همچنین براساس روایتی که شیخ صدوق از جابربن عبداللّه انصاری * نقل کرده ، وی در زمان معاویه عهده دار ولایت یمن شده و در همانجا درگذشته است (امین ، ج 3، ص 550 ـ552؛ مامقانی ، همانجا؛ خوئی ، ج 3، ص 278). گذشته از ضعف سند، به دلیل نفیِ قول اکثریت قریب به اتفاق نویسندگان کتبِ رجال و تاریخ ، این روایت دربارة محلّ و زمان مرگ براء و دیگر نکات تاریخی ، از جمله زنده بودن وی تا واقعة عاشورا، مخدوش خوانده شده است (خوئی ، همانجا).

براء، به گفتة خودش ، پیش از هجرت در مدینه اسلام آورده و هنگام ورود پیامبر صلّی اللّه علیه وآله وسلّم به آن شهر چند سورة قرآن ، از جملة سورة اعلی ، را فراگرفته بوده است (نووی ، قسم 1، ج 1، ص 133). به دلیل کمیِ سنّ از شرکت در غزوة بدر (و غزوة اُحد، بنا به گفتة زیدبن حارثه * ) محروم شد (ابن حِبّان ، ص 44؛ ابن عبدالبرّ، ج 1، ص 156؛ ابن حجر عسقلانی ، همانجا؛ابن اثیر ج 1، ص 205) و برای نخستین بار در غزوة خندق (و بنابر برخی از منقولات ، غزوة احد) حضور یافت و جمعاً در پانزده (یا چهارده ) غزوه ، پیامبر صلّی اللّه علیه وآله وسلّم را همراهی کرد، و هجده بار با آن حضرت همسفر بود(خطیب بغدادی ، همانجا؛ ابن حجر عسقلانی ، همانجا؛ امین ، ج 3، ص 551)؛ در جریان حُدیبیّه ، به دستور پیامبر صلّی اللّه علیه وآله وسلّم تیری به درون چاه افکند و آب از چاه برآمد، هرچند انتساب این عمل به شخص دیگری به نام «نایجة بن جُنْدَب » مشهورتر است (ابن اثیر، ج 1، ص 206؛ امین ، همانجا). فتح ری را، به قهر یا آشتی ، در سال 24 به وی نیز نسبت داده اند (ذهبی ، ج 1، ص 46؛ ابن حجرعسقلانی ، همانجا؛ مامقانی ، همانجا؛ ابن اثیر، ج 1، ص 205؛ نیز رجوع کنید به ری * ). در جنگ تُستر * (شوشتر) با ابوموسی همراه بود، و در سه جنگ جمل * و صفّین * و نهروان * از یاران حضرت علی علیه السلام بود (ابن حجر عسقلانی ، همانجا؛ ابن عبدالبرّ، ج 1، ص 157؛ ابن اثیر، همانجا؛ نووی ، همانجا) و در جنگ اخیر به نمایندگی از آن حضرت ، برای پیشگیری از وقوع جنگ ، به مدّت سه روز دشمن را به ترک مخاصمه فراخواند (خطیب بغدادی ، همانجا؛ تستری ، ج 2، ص 154). طبق روایت جابر، براء از طرف معاویه عهده دار ولایت یمن شد (مامقانی ، همانجا؛ تستری ، همانجا). ولی این روایت بر فرض صحّت ، به دلیل نسبت دادن هجرت براء از یمن به مدینه و دلایل دیگر، محرّف است (تستری ، ج 2، ص 151ـ154، ج 3، ص 497ـ 498). برخی گزارشها که از او دربارة رویدادهای بعد از رحلت پیامبر صلّی اللّه علیه وآله وسلّم و تمایل او به بنی هاشم نقل شده است ونقل حدیث غدیر برای شماری از تابعان (بحرالعلوم ، ج 2، ص 127؛ امینی ، ج 1، ص 18ـ20) و جنگ در رکاب حضرت علی علیه السّلام و چند روایت منقول از امامان شیعه ، گرایش او را به تشیّع قابل قبول می کند. برقی او را از اصحاب برگزیدة حضرت علی علیه السّلام دانسته (خوئی ، ج 3، ص 275) و طوسی (ص 8، 35) نام او را در شمار یاران پیامبر صلّی اللّه علیه وآله وسلّم و حضرت علی علیه السّلام آورده است . با اینهمه در برخی روایات از کتمان گواهی او (و چند نفر دیگر) بر واقعة غدیر ـ هنگامی که حضرت علی علیه السّلام از آنها خواستار گواهی شدند ـ و نابینا شدن بر اثر نفرین آن حضرت ، سخن به میان آمده است (کشّی ، ص 45؛ مامقانی ، همانجا). اگر این روایت درست باشد، نابینایی او بعد از جنگ نهروان بوده است . همچنین نصربن مزاحم (ص 448)، حضور براء را نزد معاویه در جنگ صفیّن و رفتار ملایمش را با او گزارش کرده است . و نیز روایت شده که براء تا حادثة کربلا زنده بود (تستری ، ج 2 ص 153ـ154) و از یاری کردن به امام حسین علیه السّلام خودداری کرد (امین ، ج 3، ص 552). به دلیل همین منقولات ، تراجم و رجال نویسان شیعه دربارة او اختلاف نظر دارند و بیشتر آنها از اظهارنظر قطعی خودداری کرده اند.

براء بیش از 300 حدیث که شخصاً یا با واسطه از پیامبر صلّی اللّه علیه وآله وسلّم شنیده روایت کرده است ؛ بخاری 37 و مسلم 28 حدیث او را، که 22 عدد از آنها مشترک است ، در کتابهای خود آورده اند (نووی ، قسم 1، ج 1، ص 132). وی از قریب ده صحابی ـ از جمله حضرت علی علیه السّلام و بلال بن رباح و عمربن خطّاب و ابوبکر (مانند گزارش هجرت پیامبر صلّی اللّه علیه وآله وسلّم از مکّه تا مدینه ) ـ روایت کرده و در حدود چهل نفر از صحابه و تابعین ـ از جمله ابواسحاق سَبیعی و سعیدبن مسیَب و ابو جُحیفه و زاذان و عبداللّه بن یزید خُطَمی و هِلال بن یساف روایات او را نقل کرده اند (مزّی ، ج 4، ص 35ـ37؛ ابن حجر عسقلانی ، ج 1، ص 143؛ امین ، ج 3، ص 551).

با آنکه پدر براء مسلمان بوده ، نامی از او در جنگهای مسلمانان برده نشده است . از براء فرزندانی هم بر جای مانده که از میان آنها ربیع و عُبید و لوط و یزید در شمار راویان وی نیز بوده اند. برادر وی نیز صحابی بوده و در جنگهای حضرت علی علیه السّلام حضور یافته است .

---

منابع :
(1) ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة ، چاپ محمد ابراهیم بنا و محمد احمد عاشور، قاهره 1970ـ1973؛
(2) ابن حِبّان ، کتاب مشاهیر علماء الامصار ، چاپ م . فلایشهمر، قاهره 1379/1959؛
(3) ابن حجر عسقلانی ، کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة ، مصر 1328؛
(4) ابن سعد، الطبقات الکبری ، چاپ احسان عباس ، بیروت ( بی تا. ) ؛
(5) ابن عبدالبَرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب ، چاپ علی محمد بجاوی ، قاهره ( 1380/1960 ) ؛
(6) ابن کَلبی ، جَمْهَرة النَسَّب لابن الکَلبی ، دمشق 1939؛
(7) محسن امین ، اعیان الشیعة ، بیروت 1403/1983؛
(8) عبدالحسین امینی ، الغدیر فی الکتاب والسنة والادب ، ج 1، بیروت 1387/1967؛
(9) محمد مهدی بن مرتضی بحرالعلوم ، رجال السید بحرالعلوم : المعروف بالفوائد الرجالیة ، چاپ محمد صادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم ، تهران 1363 ش ؛
(10) محمدتقی تستری ، قاموس الرجال ، تهران 1379ـ 1391؛
(11) احمدبن علی خطیب بغدادی ، تاریخ بغداد ، بیروت ( بی تا. ) ؛


(12) ابوالقاسم خوئی ، معجم رجال الحدیث ، بیروت 1403/1983؛
(13) محمدبن احمد ذهبی ، تجرید اسماء الصحابة ، بیروت ( بی تا. ) ؛
(14) محمدبن حسن طوسی ، رجال الطوسی ، نجف 1380/1961؛
(15) محمدبن عمرکشّی ، اختیار معرفة الرجال ، ( تلخیص ) محمدبن حسن طوسی ، چاپ حسن مصطفوی ، مشهد 1348 ش ؛
(16) عبدالله مامقانی ، تنقیح المقال فی علم الرجال ، نجف 1349ـ1352؛
(17) یوسف بن عبدالرحمن مُزّی ، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال ، بیروت 1983؛
(18) نصربن مزاحم ، وقعة صفیّن ، چاپ عبدالسلام محمد هارون ، قاهره 1382، چاپ افست قم 1404؛
(19) یحیی بن شرف نووی ، تهذیب الاسماء واللغات ، قاهره ( بی تا. ) .

/ حسن طارمی /