بدیعیّه ، (بدیعه ) مدرسه ، از مدارس هرات در قرن نهم . بانی آن بدیع الزمان میرزاتیموری * (حک : 911ـ929) بود، ازینرو به بدیعیه یا بدیعه شهرت یافت . چند تن از شاهزادگان تیموری ، از جمله بیکه سلطان بیگم (متوفی در 893)، مادر بدیع الزمان میرزا، که برخی بنای مدرسه را به او نسبت داده اند، و محمد مؤمن میرزای تیموری (مقتول در 903)، پسر، و جوجوک بیگم ، دختر بدیع الزمان میرزا، را در این مدرسه به خاک سپرده اند که از علل شهرت مدرسه است (خواندمیر، 1339 ش ، ج 7، ص 108، 153؛ همو، 1362 ش ، ج 4، ص 182، 373).

از برنامه و رشته های درسی و گرایشهای فرقه ای حاکم برآن اطلاعی در دست نیست ، اما وجود مدرّسان شیعی و سادات علوی در مدرسه بدیعیه حکایت از آن می کند که این مدرسه احتمالاً به مذهب خاصی اختصاص نداشته است . از مدرّسان مشهور بدیعیه می توان از اینان نام برد: امیر صدرالدین ابراهیم مشهدی (متوفی 919) از علمای مشهور عصر حکومت حسین بایقرا (حک : 873ـ911) که در مدرسة سلطانی و خانقاه اخلاصیه نیز تدریس می کرده است (خواندمیر، 1339 ش ، ج 7، ص 287ـ 288؛ همو، 1362 ش ، ج 4، ص 352)؛ مولانا فصیح الدین محمد نظامی معروف به آخوند (متوفی 919) مدرّس علوم عقلی و نقلی و حکمت و ریاضی و مؤلف حاشیة هدایه در حکمت ، حاشیة تذکره شرح اربعین نووی ، حاشیة مختصر و حاشیة مطّول است که تا 917 در مدارس بدیعیه و اخلاصیه و غیاثیّة هرات نیز تدریس می کرده است (خواندمیر، 1339 ش ، ج 7، ص 288؛ همو، 1362 ش ، ج 4، ص 353)؛ و امیررضی الدین عبدالاوّل (متوفی 927) از نوادگان عبدالرّزاق سمرقندی . تاریخ درگذشت مدرّس اخیر نشانه ای از استمرار فعالیت بدیعیه تا آغاز سلطة صفویان بر هرات است .

---

منابع :
(1) معین الدین محمد اسفزاری ، روضات الجنّات فی اوصاف مدینة هرات ، چاپ محمد کاظم امام ، تهران 1338ـ 1339 ش ، ج 1، ص 100؛
(2) غیاث الدین بن همام الدین خواندمیر، تاریخ حبیب السیر ، چاپ محمد دبیرسیاقی ، تهران 1362 ش ؛
(3) همو، ( تکمله ) تاریخ روضة الصفا ، در میرخواند، تاریخ روضة الصفا ، ج 7، تهران 1339 ش ؛
ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران ، ج 4، تهران 1363 ش ، ص 83 .

/ نورالله کسائی /