بَدرَه (2) ، شهر کوچکی در عراق ، مرکز قضای (شهرستان ) بدره . در استان (لواء) واسط در عراق ، در 130 کیلومتری شمال شرقی شهر کوت (مرکز واسط )، در کنار درّه بزرگی واقع است . زَرباطیَه ، از آبادیهای بزرگ آن ، نزدیک مرز ایران قرار دارد.

اراضی این شهر از رود گَلال (گلال پیرمحمد) آبیاری می شود که سرچشمة آن در دامنه های کبیرکوه در ایران است و قسمت سفلای آن به نامهای کَنْجان چَم ، گاوی و چَنْگوله خوانده می شود. این رود پس از گذشتن از بخش مهران وارد خاک عراق می شود.

محصول مهم بدره غلات است و باغهای میوه و نخلستانهای زیادی دارد. جمعیت آن در 1329 ش /1950، حدود شش هزار تن بود که تقریباً همگی شیعة اثنی عشری و آمیزه ای از اقوام عرب و لُر بودند، ظاهراً تاکنون تغییرات عمده ای از لحاظ جمعیتی نداشته است .

پیشینه . ظاهراً بدره از نام شهر تاریخی ایرانی ، بادَرایا (برگرفته از نام قبیلة بَیتَ درایا) آمده است ( د. اسلام ، ذیل «بدره »). به نوشتة نولدکه (ص 364ـ365) خسروانوشیروان (حک : 531ـ579 م ) اسرای انطاکیه را در بادرایا (یکی از پنج تسوگ رومیه ، واقع در یک میلی جنوب تیسفون ) ساکن کرد. ابن خرداذبه (ص 7)، بادرایا را یکی از پنج طسّوج کورة استان بازیجان خسرو دانسته و قدامة بن جعفر (ص 235)، طسوج بادرایا و باکُسایا * را جزو استان اَرَنْدین کَرْد ضبط کرده است . راه دوطسوج بادرایا و باکسایا از شهر مبارک واقع در طرف شرقی (دجله ) می گذشت (یعقوبی ، ص 322). مقدسی (ص 258)، بادرایا و طسوج باکسایا را، در دورة قباد ساسانی ، یکجا ذکر کرده است . یاقوت (ج 1، ص 459)، در قرن هفتم ، بادرایا را شهری در طسوج نهروان و میان بَنْدَنیجین (بند نیکان ) و نواحی واسط معرفی کرده که خرمای خشک آن مشهور بوده است . یک قرن بعد، حمدالله مستوفی (ص 39) بادرایا و باکسایا را قصبه ای از توابع بیات نام برده و افزوده که در بادرایا خرما فراوان است . به نوشتة رهربرن ، در زمان سلطان محمد خدابنده (حک : 985ـ 996) بدره و چند جای دیگر زیر سلطة حکام لُرِ تابع حکومت صفوی بود و در 1049، طبق قرار داد صلحی به دولت عثمانی واگذار شد (ص 13،123). مقارن حملة نادر به بغداد در 1145، بدره در تصرف احمدپاشا والی بغداد بوده است (قدوسی ، ص 228ـ229؛ حدیث نادرشاهی ، ص 165ـ166). در 1199 این شهر جزو قلمرو بابانهای کرد شمرده می شد و در 1820 جمعیت آن به ده هزار تن می رسید (ادموندز، ص 67). به نوشتة لانگریگ ، تپه های حوالی یا داخل شهر بدره آثاری از شهر قدیم بدره یا بادرایاست که بر اثر سیل و طاعون و جنگ ویران شده است ( د.اسلام ، ذیل «بدره »). همچنین به گفتة حسن امین ، در غرب بدره تپه های بزرگی به نام عَقر قرار دارد که محل خرابه های شهر قدیم بادرایاست (ج 2، جزء 9، ص 52 ـ53). در جنگ عراق و کویت (1369 ش ) نیروی هوایی آمریکا بدره را بشدت بمباران کرد.

---

منابع :
(1) ابن خرداذبه ، کتاب المسالک والممالک ، لیدن 1967؛
(2) سیسیل جی . ادموندز، کردها، ترکها، عربها ، ترجمة ابراهیم یونسی ، تهران 1367 ش ؛
(3) حسن امین ، دائرة المعارف الاسلامیّة الشیعیّة ، ج 2، جزء 9، بیروت 1394/1974؛
(4) حدیث نادرشاهی ، چاپ رضا شعبانی ، تهران 1356 ش ؛
(5) حمدالله بن ابی بکرحمدالله مستوفی ، کتاب نزهة القلوب ، چاپ گی لسترنج ، تهران 1362 ش ؛
(6) کلاوس میشائل رهربرن ، نظام ایالات در دورة صفویه ، ترجمة کیکاووس جهانداری ، تهران 1357 ش ؛




(7) قدامة بن جعفر، کتاب الخراج ، چاپ دخویه ، لیدن 1967؛
(8) محمدحسین قدوسی ، نادرنامه ، مشهد 1339 ش ؛
(9) محمدبن احمد مقدسی ، کتاب احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم ، چاپ دخویه ، لیدن 1967؛
(10) تئودور نولدکه ، تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان ، ترجمة عباس زریاب ، تهران ( تاریخ مقدمه 1358 ش ) ؛
(11) یاقوت حموی ، معجم البلدان ، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873، چاپ افست تهران 1965؛
(12) احمدبن اسحاق یعقوبی ، کتاب البلدان ، لیدن 1967؛


(13) EI , s.v. ûBadraý (by S.H. Longrigg).

/ حسین قر چانلو /