بدرالدینِ سِرْهندی ، مؤلف و مترجم صوفی و حنفی قرن یازدهم و از خلفای شیخ احمد سرهندی * و سیره نویس او. نسبش با 25 واسطه به خلیفة اول ، ابوبکر، می رسد. پدرش ابراهیم سرهندی قادری (متوفی 1021) از محدثان و مفسّران بود و مثنوی مخزن الاسرار نظامی را در شبه قاره رواج داد و ازینرو به مخزنی معروف شد.

بدرالدین حدود 1002 در سرهند به دنیا آمد، ابتدا در محضر پدر و سپس در مدرسة مجدّدیّه سِرهند نزد خواجه محمد صادق ، فرزند شیخ احمد سرهندی تحصیل کرد (بدرالدین سرهندی ، ج 2، ص 89، 222ـ223)، و در همان مدرسه به تدریس پرداخت . در پانزده سالگی به شیخ احمد سرهندی پیوست و هفده سال در خدمت او ماند (همان ، ج 2، ص 157، 386). چند نامه از شیخ احمد سرهندی خطاب به بدرالدین در دست است (رجوع کنید به سرهندی ، ج 1، مکتوب 289، 297، ج 2، مکتوب 40، ج 3، مکتوب 31). در 1047 شاهزاده داراشکوه او را به ترجمة کتب عرفانی از عربی به فارسی برگماشت (بدرالدین سرهندی ، ج 2، ص 159). سال وفات بدرالدین بدرستی معلوم نیست ، اما تا 1058 به تألیف حضرات القدس مشغول بوده و ظاهراً پیش از 1068 درگذشته است . ملاّ محمد شاکر، یکی از سه فرزند او، صاحب آثار علمی بود و ترجمة حسنات الحرمین و دستورالمؤمنین او در دست است .

آثار: 1) سیر احمدی ، به فارسی ، در شرح حال شیخ احمد سرهندی ، نسخة این اثر مفقود است (همان ، ج 2، ص 158، 314)؛ 2) سنوات الاتقیاء ، به فارسی ، زندگینامة بزرگان از آدم ، علیه السّلام ، تا روزگار مؤلف . این تذکره حدود 1036 تألیف شده و نسخه خطّی آن موجود است ( دیوان هند ، لندن ، گنجینة دهلی ، ش 672 D.P. )؛ 3) مجمع الاولیاء ، به فارسی ، در شرح حال 1500 تن از عارفان ، بویژه مشایخ سلسلة مجدّدیة نقشبندیه . این اثر در 1044 تألیف شده ، اما علی اکبر اردستانی سرهندی آن را تحریف کرده و به نام خود ساخته است . نسخة تحریف شده در دیوان هند موجود است (اته ، ج 1، ص 270، ش 645). به گفتة بدرالدین ، اردستانی عامی بود و حتی سواد نوشتن هم نداشت و نسخة مجمع الاولیاء را از بدرالدین قرض گرفته بود ( سنوات الاتقیاء ، گ 207)؛ دونسخة خطی آن نیز (منزوی ، ج 11، ص 903ـ904) معرفی شده است . 4) وصال احمدی ، به فارسی ، در بارة ایّام رحلت شیخ احمد سرهندی . این کتاب در 1037 تألیف شده و چندین بار به طبع رسیده است ؛ 5) کرامات الاولیاء ؛ 6) روائح ، در اصطلاحاتِ صوفیان و اعمال قادریّه و نقشبندیّه ؛ 7) حضرات القدس ، به فارسی ، تذکرة بزرگان سلسلة نقشبندیه در دو جلد، تألیف 1039ـ 1058. جلد اول از خلفای راشدین تا خواجه باقی باللّه * ، جلد دوم در احوال شیخ احمد سرهندی و فرزندان و خلفای او؛ این کتاب دوبار به اردو ترجمه شده و نسخ خطی آن (همان ، ج 11، ص 901ـ903) معرفی شده است . 8) معراج المؤمنین الی اعلی علیین ، به عربی . کتابهایی که از عربی به فارسی ترجمه کرده ، بدین قرار است : فتوح الغیب ، از شیخ عبدالقادر گیلانی ؛ بهجة الاسرار و معدن الانوار ، از علی اللخمی الشطنوفی به نام مقامات غوث الثقلین ؛ روضة النواظر فی ترجمة الشیخ عبدالقادر که به دستور داراشکوه ترجمه شده ؛ تفسیر عرائس البیان ، از روزبهان بقلی (حسنی ، ج 5، ص 91ـ92).

---

منابع :
(1) بدرالدین سرهندی ، حضرات القدس ، ج 1، نسخة خطی موزة لاهور، ج 2، چاپ محبوب الهی ، لاهور 1971؛
(2) عبدالحی حسنی ، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر ، ج 5، حیدرآباد دکن 1396/ 1976؛
(3) محمد اعظم دیده مری ، فیض مراد ، نسخة خطی گنجینة شیرانی دانشگاه پنجاب ، ش 1142؛
(4) احمدبن عبدالاحد سرهندی ، مکتوبات امام ربّانی ، استانبول 1397/1977؛
(5) احمد منزوی ، فهرست مشترک نسخه های خطّی فارسی پاکستان ، ج 11، اسلام آباد 1369 ش ؛


(6) Hermann Ethإ, Catalogue of Persian manuscripts in the Library of the India Office , Oxford 1903-1937.

/ محمد اقبال مجدّدی /