بدرالدین تبریزی ، معمارِ مقبرة جلال الدین رومی * (مولوی ) و از جملة دانشمندان قرن هفتم . وی اهل قونیه و از اصحاب جلال الدین رومی و احتمالاً از ایرانیان اهل علم و صناعتی بود که پس از حملة مغول به ایران ، در اواسط قرن هفتم ، به آسیای صغیر کوچ کردند. مجدالدین فریدون بن احمد سپهسالار (ص 39) و شمس الدین احمد افلاکی (ج 1، ص 141 و مواضع دیگر) گذشته از اشاره به ارادت او به جلال الدین ، فضایل بسیاری برای وی برشمرده اند و او را در نجوم ، رقوم و هندسه ، سیمیا و کیمیا، سحریّات و حل خواص نیرنجات (یا: نارنجات = علم الحیل ) متبحر دانسته اند. حتی افلاکی ، نظر «اصحاب عظام » جلال الدین را دربارة وی نقل کرده و گفته است : «مردی بود ذوفنون و در فنّ کیمیا و صنعت سیمیا بوعلی سینا بود و در حکمت ... سقراط ثانی و افلاطون یونانی » (همان ، ج 1، ص 387). عبدالباقی گولپینارلی ، به نقل از ثاقب مصطفی دده مؤلف کتابِ سفینة نفیسة مولویان (تألیف 1148، چاپ 1283 در مصر) در تاریخ مشایخ و چلبیان طریقت مولویه ، شمس الدین احمد افلاکی را از شاگردان بدرالدین تبریزی دانسته است (1366 ش ، ص 170). به گفتة او از رسالة سپهسالار مجدالدین فریدون چنین برمی آید که بدرالدین تبریزی کیمیاگری می کرده و احتمالاً افلاکی نزد او کیمیا آموخته است (همان ، ص 172(

پس از درگذشت جلال الدین رومی (672) و به خاک سپرده شدن او در باغ سلطان (ارم باغچه ) در کنار پدرش ، علم الدین قیصر که سرداری دلاور و از بزرگان قونیه بود (ابن بی بی ، ص 333) برآن شد تا برای جلال الدین بقعه و بارگاه بسازد. با کمک معین الدین پروانه * و نیز زوجة او گرجی خاتون (گولپینارلی ، 1363 ش ، ص 221)، امیرعلاءالدین قیصر و سلطان ولد، فرزند جلال الدین رومی ، ساختمان بقعه و بارگاه با نظارت و معماری بدرالدین آغاز شد و ظاهراً در 673 پایان یافت . بنایی که بدرالدین تبریزی ساخته احتمالاً بدنه ای استوانه ای شکل داشته که بر چهارفیلپایه استوار بوده و برفراز آن گنبدی مخروطی قرار داشته است . در پایان قرن هشتم و سپس در عهد بایزید دوم (حک : 886-918(این بنا مرمت و ضمایمی برآن افزوده شد (برای آگاهی بیشتر از خصوصیات معماری مقبره رجوع کنید به جلال الدین رومی * ). این مقبره که به قبة الخضراء (گنبد سبز، در ترکی : یشیل قبه ) معروف است ، تقریباً مدفن پنجاه تن از احفاد جلال الدین نیز است .

---

منابع :
(1) ابن بی بی ، سلجوقنامه ، چاپ هوتسما، لیدن 1902؛
(2) احمدبن اخی ناطور افلاکی ، مناقب العارفین ، چاپ تحسین یازیجی ، تهران 1362 ش ؛
(3) ابوالفتح حکیمیان ، «قونیه و مرقد مولانا»، در بررسیهایی دربارة مولوی ، تهران 1354 ش ، ص 213-278؛
(4) فریدون بن احمد سپهسالار، زندگینامة مولانا جلال الدّین مولوی ، با مقدمة سعید نفیسی ، تهران ( تاریخ مقدمه 1325 ش ) ؛
(5) عبدالباقی گولپینارلی ، مولانا جلال الدّین : زندگانی ، فلسفه ، آثار و گزیده ای از آنها ، با ترجمه و توضیحات توفیق سبحانی ، تهران 1363 ش ؛
(6) همو، مولویّه بعد از مولانا ، ترجمة توفیق سبحانی ، تهران 1366 ش ؛


(7) Encyclopaedia Iranica, s.v. Badr-al- Din Tabrizi (by H.Crane);
(8) TA , s.v. Mevlana Muzesi-Turbesiý (by M.Onder).

/ عبدالحسین آذرنگ /